سس-صرف
بو دوشرگه‌ده آذربایجان تورکجه‌سی‌نین سس-صرفی یاییملاناجاق‌دیر.سس-صرف
بو دوشرگه‌ده آذربایجان تورکجه‌سی‌نین سس-صرفی یاییملاناجاق‌دیر.
ییرمی‌دؤردۆنجو درس
"ایسیم‌لرین قورولوشجا نوعلارى (5)"
4. دیلیمیزده اولان شکیلچی‌لرله فعل‌لریمیزدن دۆزه‌لن ایسیم‌لر:
1.یق /یق، یک، اوق، وک/
دیلیمیزده اولان ان فعال شکیلچی‌لردن بیرى دیر و دۆزه‌لتدیگی ایسیم‌لر یئر، بؤلگۆ، باجاریق و بیلیک بیلدیرر: قاتیق، بیلیک، هؤرۆک. فعلین کؤکۆ سسلى ایله بیتسه، ایکى سسلیدن بیرى دۆشر: قوروق.
2. یش /یش(iş)، ̌یش(ış)، وش(uş)، ۆش(üş)/
بو شکیلچی ده دیلیمیزین ان فعال شکیلچی‌لریندن بیری‌دیر. بو دۆزه‌لتمه ایسیم‌لر حال، وضعیت، حرکت بیلدیرر. فعل، کؤکۆ سسلى ایله بیتنده آییریجى"ى"ده شکیلچی‌یه آرتیریلار: قاچیش، گلیش، اوچوش، آنلاییش.
3. ما، مه
بو شکیلچی ایله دۆزه‌لن ایسیم‌لر حال-وضعیف، آلتلرین آدى و کئیفیت یبلدیریر: ووروشما، قازما، دوندورما، سوزمه، گۆلۆشمه.
4. آق-اک(ək) ، ق، ک
بو شکیلچی‌لرله چوخ آلت ایسیم‌لرى دۆزه‌لر: داراق، الک، دیلک، بویاماق. دئمک فعلین کؤکۆ سسلى ایله بیتنده، شکیلچی‌نین سس‌لیسى دۆشر.
5. جاق، جک
آز ایشله‌نن بیر شکیلچی‌دیر، یئر و اشیا ایسیم‌لری یارادار: سانجاق، یئللنجک.
6. یم/ یم (im)، ̌یم(ım)، وم (um)، ۆم(üm)/
بو شکیلچی ایله دۆزه‌لن ایسیم‌لر حادیثه، اؤلچۆ، باجاریغى بیلدیریر: ییغیم، ایچیم، اودوم، اکیم، اؤلۆم.
7. آر، ار ( ər )
بو شکیلچی ایله دۆزه‌لن ایسیم‌لر مجرد ایسیم و اشیا ایسیم‌لری اولور و فعال بیر شکیلچی دیر: آچار، توتار، یاشار، گۆلر.
8. تی/ تی(ti)، ̌تی (tı)،تو (tü)، تو(tu)/
بو شکیلچی ایله طبیعت سس‌لریندن و یا رنگلرندن خصوصی ایسیم‌لر دوزه لر: باغیرتی، قارالتی، گؤیرتى، گورولتو.
9. قین/ ̌قین(qın)، کین(kin)، قون(qun)، گۆن(gün)/، ̌غین (ğın)، غون (ğun)
بو شکیلچی‌لرله حادیثه و وضعیت بیلدیرن ایسیم‌لر یارانار: باسقین، داشقین، چاشقین، کسکین، کۆسگۆن، اؤلگۆن.
10. قی / ̌قی (qı)، کی(ki)، قو(qu)، گو(gi)/، غی(ğı)، غو(ğu)
بو شکیلچی لرله آلت، وضعیت و مجرد مفهوملار بیلدیرن ایسیم‌لر یارانار و کؤک جینگیلتیلی سسله بیتسه" ق" حرفی "غ" اولار: آسقى، سئچکی، قورقو، وورغو، ایتگی
11. ین(in)، ̌ین(ın)
ایشین آدینى بیلدیرن ایسیم‌لر دۆزه‌لدر. چوخ ایشلنمه‌ین بیر شکیلچی‌دیر: بیچین، اکین، گلین، سپین، آخین.
12. اید:
فعال اولمایان بو شکیلچی ایله نادیر فعل‌لردن ایسیم یارانار: کئچید، اؤیۆد، داشید، قورود.
13. ى/ى(i)، ̌ی(ı)، و(u)، ۆ(ü)/
بو شکیلچی‌لرله دۆزه‌لن ایسیم‌لر اؤلچو، خاصیت، ایشین نتیجه سینین آدلارینى بیلدیرن ایسیم‌لر دۆزه‌لدر. بو شکیلچی بیر او قدر ره فعال دئییلدیر: یازى، پوزو، قورخو، چکی.
14. یجی / ̌یجی(ıcı)، یجی(ici)، وجو(ucu)، ۆجۆ(ücü)/
بو شکیلچی‌لر هم فعالدیر، هم ده معمولا ایش گؤره‌نى بیلدیرر: آلیجى، ساتیجى، بیلیجى، قوروجو، اؤلدۆرۆجۆ. فعلین کؤکۆ سسلى ایله بیتسه، ایکى سسلیدن بیرى دۆشر: اوخوجو.
15. اینج(inc)، ̌ینج(ınc)، ۆنج(ünc)
چوخ نادیر مصدرلردن ایسیم‌لر دۆزه‌لدر: سئوینج، قاخینج، گۆلۆنج.
16. آجاق، جاک
بو شکیلچی داها چوخ اشیا ایسیم‌لرى بیلدیریر: یاناجاق، گلجک.
17. جه
بو شکیلچی بیر نئچه فعلدن ایسیم دۆزه‌لدر: دۆشۆنجه، ایلنجه.
18. گج
بو شکیلچی ده چوخ ایشلنمیر: سۆزگج.
19. آج، اج( əc )
فعال شکیلچی دئییل: دؤیج، تیخاج.
20. ایر (ir)
بو شکیلچی ایله یالنیز گلمک فعلیندن ایسیم دۆزه‌لر: گلیر.
21. ایج(ıc)
بو شکیلچی ایله" آییرماق" فعلیندن ایسیم دوزه لر: آیریج.
22. ینتى / ینتى(inti)، ̌ینتى(ıntı)، اونتو(untu)، اۆنتۆ(üntü)
معین بیر ایشین آز میقدارینى بیلدیرن ایسیم دۆزه‌لدیر: قازینتى، ازینتى، چؤکۆنتۆ، چۆرۆنتۆ
23. ماز، مز
"آر (ar)، ار( ər )" شکیلچی‌سینین اینکارینی بیلدیرن بو شکیلچی ایله دۆزه‌لن صیفت‌لرین بعضى‌سی سون زامانلار ایسیمله‌شیر و اوغلان-قیز آدلارى اولور: سولماز، سؤنمز.
ییرمی‌اۆچونجو درس
"ایسیم‌لرین قورولوشجا نوعلاری(4)"
3. آوروپا دیللریندن آلینمیش شکیلچی‌لر ایله هامان دیللردن آلینما سؤزلردن یارانان دۆزلتمه ایسیم‌لر:
آوروپا دیللریندن آلینمیش سؤزدۆزه‌لدیجى شکیلچی‌لرین اؤنملی‌لرى بونلاردیر:
* ایزم:
بو شکیلچی آوروپا کلمه لریندن مفکوره، قورولوش و دونیاگؤروشو بیلدیرن ایسیم‌لر یارادار: ماتریالیزم، فاشیزم، سوسیالیزم.
* ایست:
علم، نظریه، دونیا ؤروشو طرفدارى اولان شخصى بیلدیریر: ماتریالیست، فاشیست، سوسیالیست. بو شکیلچی ایله ایش‌صاحیبینی ده یاراتماق اولار: ژورنالیست. بو دۆزه‌لتمه ایسیم‌لر صیفت کیمی ده ایشلنه بیلر.
* ایک:
آوروپا دیللریندن آلینمیش بو شکیلچی ایله دۆزه‌لن ایسیم‌لر هم ایسیم، هم ده صیفت کیمى ایشلنه بیلر: آکادئمیک، فیزیک، فونئتیک.
ییرمی‌اۆچونجو درس
"ایسیم‌لرین قورولوشجا نوعلاری(4)"
3. آوروپا دیللریندن آلینمیش شکیلچی‌لر ایله هامان دیللردن آلینما سؤزلردن یارانان دۆزلتمه ایسیم‌لر:
آوروپا دیللریندن آلینمیش سؤزدۆزه‌لدیجى شکیلچی‌لرین اؤنملی‌لرى بونلاردیر:
* ایزم:
بو شکیلچی آوروپا کلمه لریندن مفکوره، قورولوش و دونیاگؤروشو بیلدیرن ایسیم‌لر یارادار: ماتریالیزم، فاشیزم، سوسیالیزم.
* ایست:
علم، نظریه، دونیا ؤروشو طرفدارى اولان شخصى بیلدیریر: ماتریالیست، فاشیست، سوسیالیست. بو شکیلچی ایله ایش‌صاحیبینی ده یاراتماق اولار: ژورنالیست. بو دۆزه‌لتمه ایسیم‌لر صیفت کیمی ده ایشلنه بیلر.
* ایک:
آوروپا دیللریندن آلینمیش بو شکیلچی ایله دۆزه‌لن ایسیم‌لر هم ایسیم، هم ده صیفت کیمى ایشلنه بیلر: آکادئمیک، فیزیک، فونئتیک.
ییرمی‌ایکینجی درس
"ایسیم‌لرین قورولوشجا نوعلاری(3)"
2. فارس و عرب دیللریندن آلینمیش شکیلچی‌لر ایله هامان دیللردن آلینمیش کلمه‌لر دن دۆزه‌لن دۆزلتمه ایسیم‌لر:
بو شکیلچی‌لرین اؤنملی‌لرى بونلاردیر:
1. ییت:
عرب دیلیندن آلینمیش بو شکیلچی واسیطه‌سیله عرب کلمه‌لریندن ائله دۆزلتمه سؤزلر یارانار کى، صاحیب‌لیک، حال، وضعیت، عمومی‌لیک بیلدیرن ایسیم‌لردیر: ضدییت، معنویت، ابدییت، شخصیت، ...
2. یات، ات:
عرب دیلیندن آلینمیش بو شکیلچی، عرب دیلینده مونث ایسیم‌لرین جمع علامتى دیر. بوگون بو شکیلچی ایله دۆزه‌لن ایسیم‌لر دیلیمیزده علم، نظریه، ایشین چوخلوغونو بیلدیرن ایسیم‌لر یارادار: ادبیات، کشفیات، معلومات، ...
3. ییه:
5. دار:
فارس دیلیندن آلینما بو شکیلچی "داشتن" فعلینین کؤکۆدۆر و فارس دیلینده ده شکیلچی‌لشمیش‌دیر. بو شکیلچی ایله دۆزه‌لن ایسیم‌لر یییه‌لیک، ایش، حال، وضعیت بیلدیرر: امکدار، هاوادار، ائلدار. بو سؤزلر صیفت کیمى ده ایشله‌نر.
6. ستان:
بو فارس دیلى شکیلچی‌سی، فارس دیلینده اولدوغو کیمی، ائله ایسیم‌لر دۆزه‌لدر کى، بیر میللیت و یا باشقا شئیین چوخ اولدوغو یئرى بیلدیرر: داغیستان، تاتاریستان، عربستان
عرب دیلینده" ییت" شکیلچی‌سى ایله دۆزه‌لن ایسیم‌لرى "یییه" شکلینده تلفوظ ائدرلر. بیر سیرا عرب کلمه‌لرى همین شکیلده آلینمیش و ایشله‌نیر. بو ایسیم‌لر نظریه، لقب کیمى مضمونلار بیلدیرر: نظریه، قاجارییه، افشارییه
4. ى، وى:
بو عرب دیلینین صیفت دۆزه‌لدن" ى" شکیلچی‌سی‌دیر کی شخصی ایسیم‌لر و یئر آدلاریندا ایشله‌ننده دۆزلتمه ایسیم‌لر اولور: نیظامى گنجوی، شیروانی، اورموی.
ییرمی‌بیرینجی درس
"ایسیم‌لرین قورولوشجا نوعلاری(2)"
2-1.اؤز دیلیمیزین شکیلچی‌لر ایله دۆزه‌لن دۆزلتمه سؤزلر:
بیرینجى دسته‌ده‌کى دۆزلتمه ایسیم‌لر آشاغیداکى شکیلچی‌لرله یارانیر:
1. لیق /لیق، لیک، لوق، لوک/
بو ایسیم‌لر ساده ایسیم، صیفت، سای و عوضلیک‌لردن دۆزه‌لر و آشاغیداکى معنادا اولان ایسیم‌لر یارادار:
الف) بیر شئیین چوخ اولدوغو یئرى بیلدیرر: داغلیق، اوتلوق، ...
ب) وظیفه و پئشه بیلدیرن ایسیم‌لر دۆزلدر: معلیم‌لیک، چالوادارلیق، ...
ج) کئیفیت، خاصیت، حال، وضعیت معناسیندا اولان ایسیم‌لر دۆزه‌لر: بیرلیک، گؤزللیک، آتالیق، اوجوزلوق، ...
2. چا، چه
بو شکیلچی‌لرله کیچیلتمه، اوخشاما مضمونلو ایسیم‌لر دوزه لر. بیر او قدر فعال شکیلچی دئییلدیر: مئیدانچا، قازانچا، تیانچا
3. لاق
بیر شئیین چوخ اولدوغو یئرى بیلدیرن ایسیم‌لر یارادار: دوزلاق، اوتلاق، قیشلاق، ...
4.چی /چی، ̌چی، چو، چۆ/
بو شکیلچیدن یارانان ایسیم‌لر ایش، شغل، پئشه، عادت، خاصیت، عقیده، وضعیت، کیفیت بیلدیرن ایسیم‌لر اولار. بو شکیلچی‌لر آوروپا سؤزلریله ده ایشله‌نر: یازیچی، داغچی، اودونچو
5. لی /لی،̌لی، لو، لۆ/
بو شکیلچی نین دوزلتدیگی ایسیم‌لر هم ایسیم، هم ده صیفت اولار. اؤزلرى ده ایسیم اولاندا یئر مناسیبتى، کئیفیت، صاحیب‌لیک، فامیل، عاییله، کمیت معنالاریندا اولان ایسیم‌لر یارادار: تبریزلى، کندلى، دوزلو، یئرلى
6. داش
بو شکیلچی ایله بیریئرلى‌لیک، هم‌رأی‌لیک، فیکیربیرلیک مضمونلو ایسیم‌لر دۆزه‌لر: یولداش، وطنداش، سیلاحداش
7.جیق /جیق، جیک، جوق، جوک/، جیغاز، جییز
بو شکیلچی‌لرین واسیطه‌سیله کیچیلتمه، اوخشاما مضمونلو ایسیم‌لر دۆزه‌لر: آناجیق، ائوجیک، قیزجیغاز، ننه جییز