سس-صرف
بو دوشرگه‌ده آذربایجان تورکجه‌سی‌نین سس-صرفی یاییملاناجاق‌دیر.سس-صرف
بو دوشرگه‌ده آذربایجان تورکجه‌سی‌نین سس-صرفی یاییملاناجاق‌دیر.
ییرمینجی درس
"ایسیم‌لرین قورولوشجا نوعلاری(1)"
ایسیم‌لر اؤز قورولوشلارینا گؤره، اۆچ جۆردۆر:
1.ساده ایسیم‌لر: بیر کؤکدن عیبارت اولان و بیر حرفى دۆشنده معناسینى ایتیرن ایسیم‌لره دئییلیر: آت، اوغلان، سئل، ...
2. دۆزه‌لتمه ایسیم‌لر: بیر کؤک و بیر و یا نئچه سؤزدۆزه‌لدیجى شکیلچیدن عمله گلن ایسیم‌لره دۆزلتمه ایسیم‌لر دئییلیر. دۆزلتمه ایسیم‌لر، ایسیم، صیفت، ساى، عوضلیک و فعل‌لردن دۆزه‌لر. دۆزلتمه ایسیم‌لر شکیل جهتدن اصیل‌لریندن فرقلندیک‌لرى کیمى، معنا جهتدن ده اونلاردان تامامیله فرقله‌نیر. دیلیمیزده اولان دۆزلتمه سؤزلرى دؤرد دسته‌یه آییرماق اولار:
2-1. اؤز دیلیمیزین شکیلچی‌لر ایله دۆزه‌لنلر.
2-2. فارس ایله عرب دیل‌لریندن آلینمیش شکیلچی‌لر ایله هامان دیللردن آلینمیش کلمه‌لردن دۆزه‌لنلر.
2-3. آوروپا دیل‌لریندن آلینمیش شکیلچی‌لر ایله هامان دیللردن آلینمیش کلمه‌لردن دۆزه‌لنلر.
2-4. دیلیمیزده اولان شکیلچی‌لرله فعل‌لریمیزدن دۆزه‌لن ایسیم‌لر.
3. مرکب ایسیم‌لر: ایکی و یا نئچه مۆستقیل سؤزدن یارانیر. بئله سؤزلر دیلیمیزده چوخدور. بو کلمه‌لر دؤرد جۆر اولور:
3-1. ایکى مۆستقیل کلمه‌دن یارانان مۆرکب سؤزلر: بو سؤزلرین ترکیب‌لرى ایسیم، صیفت، ظرف، ... اولا بیلر: حاجى‌لئیلک، آجى‌چای
3-2. بیر سؤزۆن تکراریندان عمله گلن سؤزلر: قالا-قالا
3-3. معناجا ضید اولان ایکى سؤزۆن بیرلشمه‌سیندن عمله گلن مرکب سؤزلر: آتا-آنا، سحر-آخشام
3-4. بیر معنالى و بیر معناسیز سؤزۆن بیرلشمه‌سیندن یارانان سؤزلر: آدام-مادام، شله- شۆله
اون‌دوققوزونجو درس
"ایسیم"
اشیانین آدینى بیلدیرن و کیم؟ نه؟ هارا؟ سواللاریندان بیرینه جاواب وئرن سؤزلره، ایسیم دئیرلر: معلیم، قوناق (کیم)، آت، داش (نه)، تبریز، کند (هارا)
* خصوصى و عومومى ایسیم‌لر: بیر جینسدن اولان شئی‌لرین عومومى آدى اولان سؤزلره، عومومى ایسیم‌لر دئییلیر: آدام، کیتاب.
وارلیغى تک اولان شئی‌لرى بیلدیرن سؤزلره خصوصى ایسیم‌لر دئییلیر: تبریز، ساوالان، بابک
* مجرد و غیرمجرد ایسیم‌لر:
ماده اولمایان و لمس اولونمایان شئی‌لرین آدلارینا مجرد ایسیم‌لر دئییلیر: یاخشی‌لیق، دۆشۆنجه.
جانلی‌لار و جانسیزلارین آدینا غیرمجرد ایسیم‌لر دئییلیر: سو، قوش، قوهوم، یاغیش.
* تکلیک و چوخلوق بیلدیرن ایسیم‌لر:
ایسیم‌لرین چوخو، آخیریندا جمع علامتى اولمایاندا تک بیر شئیى بیلدیرر، بئله ایسیم‌لره تکلیک بیلدیرن ایسیم‌لر دئییلر: آنا، وطن، بوداق، ...
آنجاق ائله ایسیم‌لر واردیر کى سونوندا جمع علامتى اولمایاندا دا، بئله ایسیم‌لره چوخلوق بیلدیرن ایسیم‌لر دئییلیر: ائل، میللیت، ناخیر، ...
*ایسیم‌لرین جمعى:
دیلیمیزده ایسیم‌لرین جمع علامتى، ایسمین سون سسلی‌سینین قالین یا اینجه اولدوغونا گؤره ایکى چئشیت‌دیر: لار، لر: دوستلار، قلملر، گؤزلر
اون‌سککیزینجى درس
"نیطق حیصه‌لرى"
هر بیر دیلین سؤزلرى مۆختلیف حیصه‌لره بؤلۆنۆر. اونلارا نیطق حیصه‌لرى دئییلر. آنا دیلیمیزده اون بیر جۆر نیطق حیصه‌سی واردیر. بونلارى بعضى‌سینین متندن ائشیکده مۆستقیل معناسى اولار. بونلارا اساس نیطق حیصه‌لرى دئیرلر. دیلیمیزده آلتى جۆر اساس نیطق حیصه‌سی واردیر:
1. ایسیم: آنا، وطن، علم، خیال، ...
2. صیفت: آغیر ، قارا، یاخشى، برک، ...
3. ساى: بیر، اون، ایکى یوز اللى آلتى، ...
4. عوضلیک (ضمیر): من، سن، او، ...
5. فعل: یازماق، یئریمک، ...
6. ظرف: یاواش، جلد، دیقتله، ...
بونلاردان سونرا دیلیمیزده ائله نطق حیصه‌لرى واردیر کى، اونلارین متندن قیراقدا مۆستقیل معناسى اولماز. بونلارا کؤمکچی نیطق حیصه‌لری دئیرلر. دیلیمیزده بئش کؤمکچی نیطق حیصه‌سی وار:
1. قوشما: سارى، دک، کیمى، اۆزره، ایچره، گؤره، ...
2. باغلاییجی: و، هم، دا، گاه، یوخسا، آنجاق او واخت کى، ...
3. ادات: کى، مى، دا، بس، ها، دى، گیلن، ...
4. مودال سؤزلر: البته، بلکه، بئله‌لیکله، ...
5. نیدا: آخ! ، واى!، هوررا!، ...
اون‌یئددینجی درس
"شکیلچی‌لرین یازیلیشی"
سؤز دگیشدیریجی شکیلچی‌لرین هامیسى و سؤزدۆزه‌لدیجى شکیلچی‌لرین چوخو، آهنگ قانونونا گؤره، قوشولدوقلارى سؤزلرین سون سسلی‌سینه باغلی اولارلار. بونا گؤره ده شکیلچی‌لر یا ایکی و یا دؤرد جۆر اولار.
1. سؤزۆن سون سسلی‌سینین آنجاق قالین و اینجه‌لییینه باغلى اولان شکیلچی‌لر ایکی شکیل‌لی اولور. بئله شکیلچی‌لرین قالین‌لاریندا "آ (a)" و اینجه‌لرینده "أ (ə)"سسلی‌سى ایشله‌نیر:
* قالین سؤزدییشدیریجى شکیلچی‌لر:
قاپی/ یورد/ اوشاق + لار-دا-دان
* اینجه سؤزدگیشدیریجى شکیلچی‌لر:
سؤز/ ائو/ چیچک + لر-ده-دن
* قالین سؤزدۆزه‌لدیجى شکیلچی‌لر:
قاز/ یاز/ چال + ما-ان
* اینجه سؤزدۆزه‌لدیجى شکیلچی‌لر:
چک/ سئوین/ گل + مه-أن (ən)
2. سؤزۆن سون سسلی‌سینین قالین و یا اینجه‌لییى، هابئله دوداقلانان و یا دوداقلانمایان اولماسینا باغلى اولان شکیلچی‌لر دؤرد چئشیتلى اولار. بئله شکیلچی‌لرین قالین‌لاریندا، آهنگ قانونونا گؤره "̌ى (ı)" و یا "و (u)"، اینجه لرینده "ای (i)" و یا "اۆ (ü)" ایشله‌نیر:
* قالین سؤزدگیشدیریجى شکیلچی‌لر:
سولماز/ قارپیز/ چینار + ̌ی (ı)-̌ین(ın)-̌یم(ım)
قویون/ دوز/ اولدوز + و(u)-ون(un)-وم(um)
*اینجه سؤزدگیشدیریجى شکیلچی‌لر:
وطن/ دیل/ ائو + ی(i)-ین(in)-یم(im)
گۆن/ گؤى/ اؤز + ۆ(ü)-ۆن(ün)-ۆم(üm)
*قالین سؤزدۆزه‌لدیجى شکیلچی‌لر:
باغ/ یای/ پالتار + ل̌یق(lıq)-س̌یز(sız)
قونشو/ توی/ اودون + لوق(luq)-سوز(suz)
*اینجه سؤزدۆزه‌لدیجى شکیلچی‌لر:
ننه/ چمن/ کؤلگه + لیک(lik)-سیز(siz)
گول/ گؤز/اوزوم + لوک(lük)-سوز(süz)
ائله شکیلچی‌لر واردیر کی، یالنیز بیر سایاق یازیلار، "داش" کیمی:
یولداش، سیرداش، مسلک‌داش، ...
اون‌آلتینجى درس
"شکیلچی لرین نوعلاری"
دیلیمیزده اولان شکیلچی‌لر، گؤره‌ولرینه (وظیفه لرینه) گؤره ایکى یئره بؤلۆنۆر:
1. سؤزدۆزه‌لدیجى شکیلچی‌لر: بعضى شکیلچی‌لری سؤزه آرتیراندا، او سؤزۆن معناسى دَییشیلیب، یئنى معنالى سؤزلر یارادار، بئله شکیلچی‌لره سؤزدۆزه‌لدیجى شکیلچی‌لر دئیرلر:
چی: ماشینچی/ سوز: یوخوسوز/ لیق: آیلیق
2. سؤزدگیشدیریجی شکیلچی‌لر: دیلیمیزده ائله شکیلچی‌لر ده واردیر کی، سؤزه آرتیراندا آنجاق اونون ظاهیرى شکلینى دَییشیب و معناسیندا هئچ بیر دییشیک‌لیک یاراتمیر:
دا: باغچادا/ دن:تبریزدن/ ا: قارداشا.
بو شکیلچی‌لره سؤزدگیشدیریجى شکیلچی‌لر دئیرلر.