یۆز‌اوتوزبئشینجی درس

3. ادات

   ادات‌لار سؤزلرین و یا جۆمله‌لرین معناسینى قۆوَتلندیرن کؤمکچى نیطق حیصه‌لری‌دیر. ادات‌لارى جۆمله‌دن آتساق، جۆمله‌نین معناسین آخساماز و فقط اونلارین شیدتى، سرعتى... یا آزالار، یا دا چوخالار. ادات‌لار جۆمله‌لره خصوصى بیر اؤزه‌للیک وئرر و خالق دیلینده چوخ ایشله‌نر.

"دى گل آخى نه" جۆمله‌سینده اساس فیکیر "گل" سؤزۆنده دیر، قالان اۆچ سؤزۆن هامیسى ادات‌دیر و اونلارى آتساق، جۆمله‌نین معناسى دَییشمز. ادات‌لار دؤرد جۆر اولار:

الف. هم مۆستقیل سؤز، هم ده ادات کیمى ایشله‌ننلر: بئله، ائله، آخیر، آرتیق، تک، تکجه، گؤره‌سن، باخ، گل، گلین، گلسین، قوى، گؤر، قویون، گؤرون، گؤروم...

   بونلارین ادات و یا آیرى نیطق حیصه‌سیندن اولماسینى جۆمله‌ده گؤردویو وظیفه‌دن بیلمک لازیم‌دیر. مثلا: "بئله دئمه" و "سنه دئدیم دئمه بئله" جۆمله‌لرینین بیرینجی‌سینده "بئله" سؤزۆ ظرفدیر، آنجاق ایکینجى جۆمله‌ده ادات‌دیر و "دئمه" سؤزۆنه تأکیدى آرتیریر.

ب. هم باغلاییجى، هم ده ادات کیمى ایشله‌ننلر: کى، حتى، دا، ده، آنجاق، آمما، فقط، نه،..

   بونلارى دا بیرى-بیریندن جۆمله‌ده کى وظیفه سیندن سئچمک لازیم‌دیر: اونا دئدیم کى، گل (باغلاییجى)، سنه دئدیم کى (ادات).

ج. یالنیز ادات کیمى ایشله‌ننلر کى، بعضیلرى بونلاردیر: لاپ، آخى، محض، مگر، کاش، بارى، بس (به)، ماغیل، دى، ده، گیلن، داخى، بیجه (بیرجه) میثاللار: لاپ یاخشی‌دیر، یاز آخى!، دئمه دین مگر؟، محض بو ایشى گؤر، گئت گیلن...

"ادات‌لارین قورولوشجا نوعلارى"

ادات‌لار قورولوشجا اۆچ جۆر اولور:

1.     ساده ادات‌لار: بیر حیصه‌دن عیبارت اولان ادات‌لارا ساده ادات‌لار دئییلیر. بونلاردان چوخ ایشله‌ننلرى بونلاردیر: آخى، آخیر، لاپ، گؤر، یالنیز، داها، ماغیل، تک، گیلن، ...

2.     دۆزه‌لتمه  ادات‌لار: ساده ادات‌لار "جا-جه" شکیلچی‌سی آرتیرماقلا دۆزه‌لن ادات‌لارا دۆزه‌لتمه  ادات‌لار دئییلیر: بئله‌جه، ائله‌جه، تکجه.

3.     مۆرکب ادات‌لار: ایکى و یا نئچه ساده اداتدان یارانان ادات‌لارا مۆرکب ادات دئییلیر: بئله‌جه ده، بیر ده، بیر ده کى، ائله‌جه ده...