یۆز‌اوتوزیئدینجی درس

آرا سؤزلر

   عادى جۆمله‌لرین بۆتۆن عضولرى مۆختلیف علاقه‌لرله بیرى-بیرینه باغلى اولور، آنجاق جۆمله‌ده ائله سؤزلر ده، اولور کى، جۆمله‌نین اوبیرى عضولرینه باغلى اولمور. اوبیرى عضولرین عکسینه هئچ بیر سوالا جاواب وئرمیر. بئله سؤزلره "آرا سؤزلر" و یا "مودال سؤزلر" دئییلیر.

آرا سؤزلر اۆچ دسته دیر: 1. آرا سؤزلر، 2. خیطاب، 3. جۆمله‌نین اولینده ایشله‌نن "بلى، یوخ، خئییر، یاخشى" سؤزلرى.

آرا سؤزلر: آرا سؤزلر دانیشانین سؤیله‌دیگى فیکره موناسیبه‌تینى بیلدیریر. معنا خصوصیت‌لرینه گؤره آرا سؤزلرین آشاغیداکى نوعلارى واردیر:

1. یقین بیلدیرنلر. ان اؤنملی‌لرى بونلاردیر:

البته، البته کى، البت، البت کى، شوبهه‌سیز، شوبهه‌سیز کى، حقیقتا، دوغرودان، دوغرودان دا، دوزو، سؤزۆن دوزو، سؤزۆن دوغروسو، دوغروسو، دوغروسو کى، سؤزسوز، سؤزسوز کى، معلوم اولدوغو اوزره،...

2. شوبهه، و گومان و ائحتیمال بیلدیرنلر، بو آرا سؤزلرین لاپ چوخ ایشله‌ننلرى بونلاردیر:

بلکه، بلکه ده، ائحتیمال، ائحتیمال کى، دئیه‌سن، گؤره‌سن، گومان کى، گرک کى، یقین، یقین کى،...

3. غئیر مۆعینلیک بیلدیرنلر، بونلارین چوخ ایشله‌ننلرى بونلاردیر: نئجه دئیرلر، نه تهر دئیرلر،...

4. تأسف بیلدیرنلر. بونلارین لاپ چوخ ایشله‌ننلرى بونلاردیر: تأسف، تأسفکى، حئییف، حئییف کى،...

5. دئییلمیش فیکرین منبعینى بیلدیرنلر کى لاپ چوخ ایشله‌ننلرى بونلاردیر: منجه، سنجه، بیزجه، سیزجه، ظنیمیزجه، ریوایته گؤره، اونلارین فیکرینجه، فیلانکس دئمیشکن،..

6. نتیجه و عمومی‌لشدیرمه بیلدیرنلر. بونلارین چوخ ایشله‌ننلرى آشاغیداکیلاردان عیبارتدیر:

خلاصه، دئمک، دئمک کى، دئمه‌لى، بیر سؤزله، بئله‌لیکله، اوزون سؤزۆن قیساسى، سؤزۆن قیساسى، قیساسى، مۆختصرى، مۆختصر، عمومیتله، آخیرى کى، القصه...

7. فیکرین سیرا و سیلسیله‌سینى بیلدیرنلر. بونلارین چوخ ایشله‌ننلرى بونلاردیر: اولا، بیرینجیسى، ایکینجیسى،...

بیر سیرا سؤز بیرله‌شمه‌لرى ده، جۆمله‌ده آرا سؤز اولا بیلر. مثلا "بو آخشام، اولا بیلسین کى، دوستلاریملا گؤروشه‌جه‌یم" جۆمله‌سینده "اولا بیلسین کى" سؤز بیرله‌شمه‌سى جۆمله‌نین اوبیرى اساسى و غئیر اساسى عضولریله هئچ باغلیلیغى یوخدور و بونا گؤره ده، بو جۆمله‌ده "آرا سؤز بیرله‌شمه‌سى" حئساب اولور.