"دوداقلانان و دوداقلانمایان سسلیلر"
سسلیلرین بعضیسینی دئینده دوداقلار گیردهلهشیب ایرهلی اوزانیر. بئله سسلیلره دوداقلانان سسلیلر دئییلیر. بونلار" و°/o/-ؤ/ö/-و/u/-ۆ/ü/" دن عبارت دیر. قالان بئش سسلینى دئینده دوداقلار طبیعی حالدا قالیر و سسین تلفوظونده شرکت ائلهمیر. بونلارا دوداقلانمایان سسلیلر دئییلیر.
سسلیلرین بؤلگۆ جدولى:
دوداقلانمایان: آ/a/ - ا̌ی/ı/ - أ/ə/ - ای/i/ - ائ/e/
دوداقلانان: او°/o/ - اؤ/ö/ - او/u/- اۆ/ü/
"قالین و اینجه سسلیلر"
دیلیمیزده اولان دوققوز سسلیدن دؤردۆنۆ/ آ(a)- ̌ی(ı)-و°(o)-و(u)/ دئینده دیل آرخا طرفده یوخارى قالخیر و سس قالین چیخیر. بونلارا دیل آرخاسى و یا قالین سسلیلر دئییلیر. آمما قالان بئش سسلینى /أ(ə), ی (i), ؤ(ö), ۆ(ü), ئ(e)/ دئینده دیلین قاباق حیصه سى اؤن داماقدا قالیر و سس اینجه چیخیر. بونلارا اینجه سسلیلر دئییلیر. سسلیلردن"و°(o), ؤ(ö), ئ(e)" تورکجه کلمهلرینین اساسا بیرینجى هئجاسیندا و قالانلارى سؤزلرین هر یئرینده گله بیلر. دیلیمیزین سسلیلری قیسادیر.
"کار و جینگیلتیلی سسسیزلر"
دیلیمیزین سسسیزلری یا کار یا دا جینگیلتیلی اولور. کار سسسیزلری/پ-ت-ک... /تلفوظ ائلهینده سس تئللرى تیترهمیر و سس ائشیدیلمیر. جینگیلتیلی سسسیزلری/ ب-ن-ز-گ.../ تلفوظ ائلهینده سس تئللرى تیترهییر و سس ائشیدیلیر. کار سسسیزلرین چوخونون قاریشلیقلى جینگیلتیلیسی ده واردیر.
کار: پ,ف,خ,ت,ش,س,ک,چ,ه
جینگیلتیلی: ق,ی,ل,م,ن,ر,ب,و,غ,د,ژ,ز,گ,ج
قارشیلیقلی سسسیزلر: /پ،ب/-/ف،و/-/خ،غ/-/ت،د/-/ش،ژ/-/س،ز/-/ک،گ/-/چ،ج/
دیلیمیزده کار سسسیزلره نیسبت، جینگیلتیلی سسسیزلر چوخ ایشلهنیر.
"حرفلر ایله الیفبا"
سسلرى یازیدا حرفلرله گؤرسهدرلر. سسلرى ائشیدیریک و تلفوظ ائدیریک، آمما حرفلرى گؤرۆرۆک و یازیریق. دیلیمیزده 32 سس و اونلارین هر بیرینین بیر حرفى وار. آمما بو 32حرفدن سئوایى یازیمیزدا سککیز علاوه حرف واردیر کى, عرب کلمهلرینده ایشلهنیر. بو حرفلر بونلاردیر: ث-ح-ذ-ص-ض-ط-ظ-ع. بیز بو حرفلرى عربلر کیمى تلفوظ ائتمیریک، بلکه " ث-ص" حرفلرینى " س" کیمى، "ح" حرفینى "ه" کیمى، "ذ-ض-ظ" حرفلرینى معمولى "ز" کیمى، "ط" حرفینى "ت" کیمى و "ع" حرفینى موختلیف یئرلرده " آ-ئ-..." شکلینده تلفوظ ائدیریک.
"سس بؤلۆمۆ"
دانیشیق سسلرى: هر بیر سؤز سسلردن عیبارت اولار. مثلا:
"آج" سؤزۆنده ایکى سس: آ, ج واردیر.
"مارال" سؤزونده بئش سس: م, ا, ر, ا, ل واردیر.
آنا دیلیمیزین سسلرى ایکى یئره بؤلونور: سسلیلر, سسسیزلر.
1. سسلیلر: سسلیلرى تلفوظ ائلهینده هاوا جریانى آزاد شکیلده آغیزدان چیخار. آنا دیلیمیزده 9 سسلى واردیر: آ(a)/آنا/* ا- (ə)/ال/* ای(ı)/ایشیق/* اى/ایکى/* او°(o)/او°غلان/*اؤ(ö)/اؤردک/* او(u)/اوزون/* اۆ(ü)/اۆزۆم/* ائ/ائو/.
2.سس سیزلر: سس سیزلرین تلفوظونده هاوا جریانى آغیزدان چیخاندا معین مانعه راست گلر. آنا دیلیمیزده 23 سس سیز واردیر: ب*پ*ت*ج*چ*خ*د*ر*ز*ژ*س*ش*غ*ف*ق*ک*گ*ل*م*ن*و*ه*ی.