ییرمی‌دوققوزونجو درس

"ایسیم‌لرین حاللارى (3)"

5. یئرلیک حال: بو حالدا اولان ایسیم، ایش و یا حرکتین باش وئردیگی یئرى بیلدیریر. اؤزۆ ده "کیمده؟" "نه‌ده" و یا " هارادا-هاردا" سواللاریندان بیرینه جاواب وئرر: سولماز کیتابدا اوخودو. هاردا اوخودو؟ "کیتابدا".

بو حالین شکیلچی‌لری بونلاردیر:

الف. ایسیم‌لرین سون سسلی‌سی قالین اولسا، شکیلچی‌سی "دا" اولار: آنادا، باجیدا، بولاقدا.

ب. ایسیمین سون سسلی‌سی اینجه اولارسا، علامتى"ده " اولار: چؤلده، ائوده.

ایسیم‌لر جمع اولاندا، اولجه جمع علامتی" لار، لر" ایسیمه قوشولار و اوندان سونرا همن شکیلچی‌لر آرتیریلار: اوتاقلاردا، کۆچه‌لرده.

6. چیخیشلیق حال: بو حال ایش و یا حرکتین چیخدیغی نوقطه‌نی بیلدیریر. بونا گؤره ده اونا "چیخیشلیق حالى" دئییلیر. ایسیم‌لر بو حالدا اولاندا "کیمدن؟"، "ندن؟" و یا "هاردان؟" سواللاریندان بیرینه جاواب وئرر:

آیدین مکتبدن گلدی. آیدین هاردان گلدی؟ "مکتبدن".

بو حالین شکیلچی‌لری بونلاردیر:

الف. ایسیم‌لرین سون سسلی‌سی قالین اولسا، شکیلچی‌سی "دان" اولار: آنادان، باجیدان، بولاقدان.

ب. ایسیمین سون سسلی‌سی اینجه اولارسا، علامتى"دن " اولار: چؤلدن، ائودن.

ایسیم جمع اولاندا، بو شکیلچی‌لر "لار-لر" دن سونرا گلر: بولاقلاردان، ائولردن.

ایسیم‌لر هم منسوبیت، هم ده حال شکیلچی‌سی آلاندا، اولجه منسوبیت، سونرا حال شکیلچیسى گلر: قارداش+ یم + ا = قارداشیما.

ییرمی‌سککیزینجى درس

"ایسیم‌لرین حاللارى (2)"

3. یؤنلۆک حال: بو حال ایش و حرکتین جهتینى و یا هدفینى بیلدیریر، اؤزو ده" هارا" و یا ، "نه یه" سوالینا جواب وئرر:

باغا گئدیرم. هارا گئدیرم؟ "باغا".

کیتابا باخیرام. نه‌یه باخیرام؟ "کیتابا".

بو حالین شکیلچی‌لری بونلاردیر:

الف. سس‌سیز حرفله بیتن ایسیم‌لرین سون سسلی‌سی قالین اولسا، یؤنلۆک حال شکیلچی‌سی "آ" و اگر سون سسلی‌سی اینجه اولارسا، علامتى"ه " اولار: آغاجا، ائوه.

ب. سسلى حرفله بیتن ایسیم‌لرده، ایکى سس‌لینى آییرماق اۆچۆن ، یوخاریداکی شکیلچی‌لرله ایسیم‌لرین آراسیندا "ى (y)" آرتیریلار: آنا + ى + ا، کۆچه + ی + ه.

   ایسیم‌لر جمع اولاندا، اولجه جمع علامتی" لار، لر" ایسیمه قوشولار و اوندان سونرا "آ، ه"شکیلچی‌لریندن بیری آرتیریلار: آنالارا، کۆچه‌لره.

4. تأثیرلیک حال: بو حال او اشیانى بیلدیرر کى، فعلین تأثیرى اونون اۆستۆنه دۆشر. بونا گؤره ده بو حالا "تأثیرلیک حالى" دئییلیر. بو حالدا ایشله‌نن ایسیم‌لر "کیمى"، "نه‌یى" سوالینا جاواب وئرر:

معلیمى گؤردۆم. کیمى گؤردۆم؟ "معلیمى"

ماهنینى اوخودوم. نه‌یى اوخودوم؟ "ماهنىنى"

الف. ایسیم سس‌سیز حرفله بیتسه، دؤرد چئشیدلى "ی(i)، ̌ی(ı)، و(u)، ۆ(ü)" شکیلچی‌لردن بیری گلر:  وطنى، اوتاغى، دورو، گؤزۆ.

ب. ایسیم سسلى حرفله بیتسه، ایکى سسلینى آییرماق اۆچۆن  یوخاریداکی شکیلچی‌لرله ایسیمین آراسینا بیر "ن" حرفى آرتیریلار: آنانى، دَوه‌نى، قوزونو، کؤرپه‌نی.

ایسیم جمع اولاندا، جمع علامتی" لار، لر"-دن سونرا، ایکی چئشیدلی"ی (i)، ̌ی(ı)" شکیلچی‌سی گلیر: بابالاری، ائولری.

ییرمی‌یئددینجى درس

"ایسیم‌لرین حاللارى"

   ایسیم‌لر همیشه بیر شکیلده ایشلنمز، چوخ واخت اونلارا شکیلچی‌لر قوشولار: وطنه، وطنی، وطنده، ... بورادا وطن کلمه‌سینین معناسی دَییشیلمیر، بونا گؤره ده، بو شکیلچی‌لره سؤزدییشدیریجى شکیلچی‌لر دئییلیر. ایسیم‌لر جۆمله  ایچینده بو شکیلچی‌لری گؤتۆرۆرلر. جۆمله‌ده ایشله‌نن فعله گؤره بو شکیلچی‌لر دَییشیلیر.

ایسیم‌لرین جۆمله  ایچینده بئله مۆختلیف شکیللره دۆشمه‌سینه ایسیمین حاللارى دئییلیر. دیلیمیزده، ایسیمین آلتى حالى واردیر:

1.آدلیق حال، 2. یییه‌لیک حال، 3 یؤنلۆک حال، 4.تأثیرلیک حال، 5.یئرلیک حال، 6. چیخیشلیق حال.

1. آدلیق حال: بو حال ایسیمین بیرینجى شکلى و آدیدیر و شکیلچی‌سی اولماز. بو حال ایسمین آدى اولدوغو اۆچۆن ، اونا "آدلیق حالى" دئییلیر. بو حال "کیم؟"، "نه؟" سوالینا جاواب وئرر: آنا: "کیم؟،" کیتاب: "نه؟".

2. یییه‌لیک حال: بو حال ایکی شئى آراسیندا صاحیب‌لیک، یییه‌لیک مضمونو بیلدیریر: "شهریارین حیدرباباسى"، "فضولینین غزلى" ترکیب‌لرینده، شهریار "حیدربابانین"،  فضولی" غزلین" صاحیبی، یییه‌سی‌دیر. ترکیب‌لرین بیرینجی سؤزلرینین سونونداکى شکیلچی‌لر بو شخص‌لرین یییه و یا صاحیب اولدوقلارینی بیلدیریر. بو حالدا اولان ایسیم‌لر "کیمین؟" و یا "نه‌یین؟" سوالینا جوابین وئرر: کیمین غزلى؟ _ فضولی‌نین. 

بو حالین شکیلچی‌لری آشاغیداکیلاردان عیبارتدیر:

الف. ایسیم سس‌سیز حرفله بیتسه، کلمه‌نین سون سسلی‌سى ایله موافیق دؤرد چئشیدلى شکیلچی "ین (in)، ̌ین(ın)، ون(un)، ۆن(ün)" ایشله‌نر: ائلین، آذربایجانین، دوستون، گۆلۆن.

ب. ایسیم سسلی حرفله بیتسه، یئنه ده یوخاریداکى شکیلچی‌لر ایشله نر. آمما بوردا ایکى سسلى یان-یانا گلیر، اونلاری بیربیریندن آییرماق اۆچۆن  بیر "ن" حرفی اونلارین آراسینا آرتیرارلار: عمی+ن+ین، آتا+ن+ین، قوزو+ن+ون، سۆرۆ+ن+ۆن.

بو حالدا ایسیم جمع اولاندا، جمع علامتى "لار، لر" دن سونرا، یالنیز ایکى چئشدلى" ین (in)، ̌ین (ın)" شکیلچی‌لریندن بیری یازیلار: آنالارین، اؤلکه‌لرین.

ییرمی‌آلتینجى درس

"ایسیم‌لرده منسوبیت(2)"

3. ایکینجى شخص تکه منسوب اولاندا:

الف. عایید اولان تک شئى سس‌سیز ایله بیتسه، منسوبیت علامتى دؤرد چئشیدلى" ین(in)، ̌ین (ın)، ون (un)، ۆن (ün)" اولار: ائوین، کیتابین، یوردون، گۆلۆن.

ب. عایید اولان تک شئى سسلی ایله بیتسه، ایکی سسلی یان -یانا گله بیلمه دیگی اۆچۆن ، یوخاریداکی شکیلچی‌لرین سسلی‌لری دۆشر و منسوبیت علامتی یالنیز " ن" قالار: آنان، باجین.

ج. عایید اولان شئى جمع اولسا، ایسیمه "لار-لر" جمع علامتى آرتیریلیب، سونرا منسوبیت علامتى" ین (in)، ̌ین (ın)" گلر: ائولرین، کیتابلارین، قوزولارین، گۆللرین.

4. ایکینجی شخص جمعه منسوب اولاندا:

الف.  عایید اولان تک شئى سس‌سیز ایله بیتسه، منسوبیت علامتى دؤرد چئشیدلى" ینیز = یز (iniz)،  ̌ینیز =̌ یز (ınız)، ونوز = وز (unuz)، ۆنۆز = ۆز (ünüz)" اولار: ائوینیز=ائویز، کیتابینیز=کیتابیز، قوزونوز=قوزوز، گۆلۆنۆز=گۆلۆز

ب. عایید اولان تک شئى سسلی ایله بیتسه، ایکی سسلی یان-یانا گله بیلمه دیگی اۆچۆن ، یوخاریداکی شکیلچی لرین سسلی‌لری دۆشر و منسوبیت علامتلری " نیز = ز (niz)، ̌نیز = ز (nız)، نوز = ز (nuz)، نۆز = ز (nüz) " قالار: ننه‌نیز = ننه‌ز، باجی‌نیز = باجیز، قوزونوز = قوزوز، گۆلۆنۆز = گۆلۆز.

ج. عایید اولان شئى جمع اولسا، ایسیمه "لار-لر" جمع علامتى آرتیریلیب، سونرا منسوبیت علامتى" یمیز (iz)، ̌یمیز (ız)" گلر: ننه‌لریمیز، کیتابلاریمیز، قوزولاریمیز، گۆللریمیز.

5. اۆچۆن جو شخص تکه عایید اولاندا:

الف.  عایید اولان تک شئى سس‌سیز ایله بیتسه، منسوبیت علامتى دؤرد چئشیدلى" ی (i)، ̌ی (ı)، و (u)، ۆ(ü)" اولار: ائوی، کیتابی، یوردو، گۆلۆ.

ب. عایید اولان تک شئى سسلی ایله بیتسه، ایکی سسلینی بیربیریندن آییرماق اۆچۆن ، ایسیم ایله شکیلچی آراسیندا "س" گلر: ننه‌سی، باجی‌سی، قوزوسو، کؤرپۆسۆ.

ج. هم عایید اولان شئى، هم ده شخص جمع اولاندا، اولجه ایسیمه جمع علامتی"لار-لر" آرتیریلیب، سونرا ایکی چئشیدلى "ى (i)، ̌ی (ı)" شکیلچی‌سی قوشولار: دیشلریمیز، کیتابلاریمیز، قوزولاریمیز،گۆللریمیز.

شخصین تک و یا جمع اولدوغو، ایسیمدن قاباق گلن عوضلیکدن (ضمیر) بیلینر.

ییرمی‌بئشینجى درس

"ایسیم‌لرده منسوبیت (1)"

   بیر شئیین بیر شخصه منسوب و یا عایید اولدوغونو بیلدیرمک اۆچۆن ، او شئیین ایسمینین سونونا مۆعین شکیلچی آرتیرارلار. بو شکیلچی‌لره منسوبیت شکیلچی‌سی دئییلیر. دیلیمیزده ایشله‌نن منسوبیت شکیلچی‌لری شخصلره گؤره بونلاردیر:

1. بیرینجى شخص تکه منسوب اولاندا:

الف. عایید اولان تک شئى سس‌سیز ایله بیتسه، منسوبیت علامتى دؤرد چئشیدلى "یم (im)، ̌یم (ım)، وم (um)، ۆم (üm)" اولار: ائویم، کیتابیم، قوزوم، گۆلۆم.

ب. عایید اولان تک شئى سسلی ایله بیتسه، ایکی سسلی یان-یانا گله بیلمه‌دیگی اۆچۆن ، یوخاریداکی شکیلچی‌لرین سسلی‌لری دۆشر و منسوبیت علامتی فقط"م" قالار: آنام، باجیم.

ج. عایید اولان شئى جمع اولسا، ایسیمه "لار-لر" جمع علامتى آرتیریلیب، سونرا منسوبیت علامتى"یم (im)، ̌یم (ım)" گلر: ائولریم، کیتابلاریم، قوزولاریم، گۆللریم.

2. بیرینجی شخص جمعه منسوب اولاندا:

الف.  عایید اولان تک شئى سس‌سیز ایله بیتسه، منسوبیت علامتى دؤرد چئشیدلى"یمیز (imiz)، ̌یمیز (ımız)، وموز (umuz)، ۆمۆز (ümüz)" اولار: ائویمیز، کیتابیمیز، قوزوموز، گۆلۆمۆز.

ب. عایید اولان تک شئى سسلی ایله بیتسه، ایکی سسلی یان-یانا گله بیلمه دیگی اۆچۆن ، یوخاریداکی شکیلچی لرین سسلی‌لری دۆشر و منسوبیت علامتلری " میز (miz)، ̌میز (mız)، موز (muz)، مۆز (müz) " قالار: دیشیمیز، باجیمیز، قوزوموز، گۆلۆمۆز.

ج. عایید اولان شئى جمع اولسا، ایسیمه "لار-لر" جمع علامتى آرتیریلیب، سونرا منسوبیت علامتى" یمیز (imiz)، ̌یمیز (ımız)" گلر: دیشلریمیز، کیتابلاریمیز، قوزولاریمیز،گۆللریمیز.