دوخسان‌دؤردونجو درس

فعل‌لر (23)

فعل‌لرده بیتیشن شخص عوضلیک‌لرى (فعلده شخص آنلاییشى):

5. اۆچۆنجۆ شخص تک:

1. اۆچۆنجۆ شخص تکین ایندیکى زاماندا بیتیشن شخص عوضلیگى اولماز. آمما تبریز لهجه‌سینده دؤرد چئشیدلى "ى (i)، ێ (ı)، و (u)، ۆ (ü)" اولار: گلیرى، آلیرى، گؤرورو، وورورو.

2. شهودى کئچمیش (یازدى)، اوزاق کچئمیش (یازمیش ایدى)، غیر قطعى گله‌جک (یازا)، التزام- آرزى (گرک یازا)، شرط (یازسا) فعل‌لرین اۆچۆنجۆ شخص تکینده بیتیشن شخص عوضلیگى اولماز.

3. فعلین امر شکلینده اۆچۆنجۆ شخص تکین بیتیشن شخص عوضلیگى دؤرد چئشیدلى "سین (sin)، سێن (sın)، سون (sun)، سۆن (sün)" اولار: یازسین، گلسین، وورسون، گؤرسون.

4. فعل‌لرین قالان زامانلارى نوعلارى و شکیل‌لرینین اۆچۆنجۆ شخص تکینده دؤرد چئشیدلى "دیر (dir)، دێر (dır)، دور (dur)، دۆر (dür)" شکیلچی‌لرى ایشله‌نر:

نقلى کئچمیشده: یازمیشدیر،

قطعى گله‌جک زامان: یازاجاق‌دیر،

لازیم شکیلده: یازاسی‌دیر،

واجیب شکیلده: یازمالی‌دیر.

6. اۆچۆنجۆ شخص جمعده: اۆچۆنجۆ شخص جمعین بیتیشن شخص عوضلیک‌لرى فقط "لار-لر" دیر کى، اۆچۆنجۆ شخص تکین علامتلرینه آرتیریلار: گلیب‌لر، یازیرلار، یازمالی‌دیرلار، یازاسی‌دیرلار، یازسین‌لار ....

دوخسان‌اۆچونجو درس

فعل‌لر (22)

فعل‌لرده بیتیشن شخص عوضلیک‌لرى (فعلده شخص آنلاییشى):

3. ایکینجى شخص جمع:

   ایکینجى شخص جمعده بیتیشن شخص عوضلی‌یینین اساس علامتى "ز" حرفی‌دیر کى، مۆختلیف یئرلرده جۆربه‌جۆر شکیلده ایشله‌نر: یازدیز، یازساز ...

   یازى دیلیمیزده بو "ز" حرفیندن قاباق دؤرد چئشیدلى "نى (ni)، نێ (nı)، نو (nu)، نۆ (nü)" شکیلچی‌لرى ده آرتیریلار: یاز + دى + نى + ز = یازدینیز.

ب) فعلین امرینده، کؤک سس‌سیزله بیتسه، بیتیشن شخص عوضلیگى دؤرد چئشیدلى "ین (in)، ێن (ın)، ون (un)، ۆن (ün)" و یا دؤرد چئشیدلى "یز (iz)، ێز (ız)، وز (uz)، ۆز (üz)" اولار: قاچین/قاچیز/، وورون/ ووروز/.

   هر ایکیسى بیرلیکده ده ایشله‌نر: گؤرونوز. اگر فعلین کؤکو سسلى ایله قورتارسا، ایکى سسلینى بیرى-بیریندن آییرماق اۆچۆن،  یوخاریداکى شکیلچی‌لردن اؤنجه "ى" سس‌سیزى ده آرتیریلار: قورو + ى + ون = قورویون.

ج) فعلین نقلى کئچمیش، ایندیکى، قطعى و غیر قطعى گله‌جک زامانلاریندا، هابئله لازیم (یازاسی)، التزام- آرزى (گرک یازام) و واجیب (یازمالى) شکیل‌لرینده دؤرد چئشیدلى "سیز (siz)، سێز (sız)، سوز (suz)، سۆز (süz)" و یا "سینیز (siniz)، سێنێز (sınız)، سونوز (sunuz)، سۆنۆز (sünüz)" شکیلچی‌لرى ایشله‌نر:

1. نقلى کئچمیش: گؤرموشسوز (گؤرموشسونوز)

2. ایندیکى زامان: قازیرسیز (قازیرسینیز)

3. قطعى گله‌جک زامان: قازاجاقسیز (قازاجاقسینیز)

4. غیر قطعى گله‌جک زامان: اولارسیز (اولارسینیز)

5. لازیم شکیل: گله‌سی‌سیز (گله‌سی‌سینیز)

6. التزام- آرزى شکلى: گرک قازاسیز (گرک قازاسی‌نیز)

7. واجیب شکیل: گلمه‌لی‌سیز (گلمه‌لى‌سینیز)

دوخسان‌ایکینجى درس

فعل‌لر (21)

فعل‌لرده بیتیشن شخص عوضلیک‌لرى (فعلده شخص آنلاییشى):

3. ایکینجى شخص تک:

   بیتیشن شخص عوضلیک‌لرینین ایکینجى شخص تکینین اساس علامتى "ن" دیر کى، آشاغیداکى شکیلده ایشله‌نر:

1. شهودى کئچمیش و شرط (یازسا) فورماسیندا یالنیز "ن" ایشله‌نر: قالدین، گلدین، گلسن، گؤرسن.

2. فعلین نقلى کئچمیش، ایندیکى زامان، قطعى و غیر قطعى گله‌جک زامانى، لازیم (یازاسى)، التزام- آرزى (گرک یازام) و واجیب (یازمالى) شکیل‌لرینده "سان-سن" اولار:

الف) نقلى کئچمیش: یازمیش‌سان، گؤرموشسن

ب)ایندیکى زامان: یازیرسان، گؤرورسن

ج) قطعى گله‌جک زامان: یازاجاق‌سان، گؤره‌جک‌سن

د) غیر قطعى گله‌جک زامان: یازارسان، گؤرَرسن

ه) لازیم شکیل: یازاسی‌سان، گؤره‌سی‌سن

و) التزام- آرزى شکیلى: گرک یازاسان، گرک گؤره‌سن

ز) واجیب شکیل: یازمالیسان، گؤرمه‌لی‌سن

دوخسان‌بیرینجى درس

فعل‌لر (20)

فعل‌لرده بیتیشن شخص عوضلیک‌لرى (فعلده شخص آنلاییشى):

2. بیرینجى شخص جمع:

   بیرینجى شخص جمع بیتیشن شخص عوضلیک‌لرینین اساس علامتى "ق-ک" دیر، کى فعل‌لرین سس قورولوشو و سون حرفیله باغلى آشاغیداکى شکیل‌لره دۆشر:

الف) فعلین شهودى کئچمیش، التزام-آرزى (گرک یازا) و شرطینده یوخاریداکى شکیلچی‌لر همان شکیلده ایشله‌نر: یازدیق، گؤردوک، گرک یازاق، یازساق، ایشله‌سک.

ب) فعلین نقلى کئچمیشى، ایندیکى زامانى، قطعى و غیر قطعى گله‌جک زامانلاریندا "ق-ک" حرفلریندن اؤنجه دؤرد چئشیدلى "ى (i)، ێ (ı)، و (u)، ۆ (ü)" شکیلچی‌سی ده آرتیریلار: آلمیشیق، گلمیشیک، وورموشوق، گؤرموشوک.

ج) فعلین لازیم (یازاسى) و واجیب (یازمالى) شکلیل‌لرینده "ێق (ıq)، یک(ik)، وق (uq)، ۆک (ük)" شکیلچی‌لریله فعلین آراسیندا آییریجى "ى" آرتیریلار: آلاسی‌ییق، آلمالی‌ییق، گله‌سی‌ییک، گلمه‌لی‌ییک، گؤره‌سی‌ییک.

د) فعلین امرینده: اگر فعلین کؤکو سس‌سیزله بیتسه، "ق-ک" شکیلچی‌لریندن اؤنجه "آ-ه" سسلی‌لرى ده آرتیریلار: آلاق، گؤره‌ک، ...

   اگر فعلین کؤکو سسلى ایله بیتسه، "آق-أک"دن اؤنجه بیر "ى" سس‌سیزى ده آرتیریلار: اوخویاق، سؤیله‌یک، ...

دوخسانینجى درس

فعل‌لر (19)

فعل‌لرده بیتیشن شخص عوضلیک‌لرى (فعلده شخص آنلاییشى):

   هر ایش و حرکت بللى بیر شخص و شئى طرفیندن ایجرا اولونمالی‌دیر. نئجه کى ایش زامانسیز اولماز، شخص سیز ده اولماز. هر فعل صرف اولاندا اونلارین سونوندا، شخصى بللندیرن، بللى شکیلچی‌لر واردیر. مثلا "یازدیم" فعلینده "یاز" فعلین کؤکو، "دى" شهودى کئچمیش زامان شکیلچی‌سی و "م" بیرینجى شخص تک علامتی‌دیر و بیلدیریر کى، ایش "منیم" طرفیمدن گؤرولموشدور.

   صرف زامانى فعل‌لرین سونونا قوشولان و مۆختلیف شخصلرى بیلدیرن شکیلچی‌لره بیتیشن شخص عوضلیک‌لرى دئییلیر.

بیتیشن شخص عوضلیک‌لرى آشاغیداکیلاردان عیبارتدیر:

1. بیرینجى شخص تک:

بیرینجى شخص تکین اساس علامتى "م" دیر کى، فعلین بۆتۆن زامانلارى، نوعلارى و شکیل‌لرینده ایشله‌نیر.

1. بو علامت، فعلین شهودى کئچمیش(یازدیم)، شرطى (یازسام) و التزام-آرزى شکلینده (گرک یازام) یالنیز "م" حرفى اولار.

2. فعلین نقلى کئچمیش، ایندیکى زامان، قطعى و غیر قطعى گله‌جه‌یینده، هابئله لازیم و واجیب فورمالاریندا، همین شکیلچى "آم-أم" شکلینده اولار: یازمیشام، یازیرام، یازاجاغام، یازارام، یازاسییام، یازمالییام، ....

3. فعلین لازیم (یازاسى) و واجیب (یازمالى) شکیل‌لرى سسلى ایله بیتر، بونا گؤره ده، ایکى سسلینى بیرى بیریندن آییرماق اۆچۆن ، "آم-أم" شکیلچی‌سی ایله فعلین آراسیندا بیر "ى" سس‌سیزى ده آرتیریلار:یازاسی‌یام، یازمالی‌یام، گلمه‌لى‌یم، ...

4.امرین بیرینجى شخص تکینده:

الف) اگر فعلین کؤکو سس‌سیزله قورتارسا، دؤرد چئشیدلى "یم (im)، ێم (ιm)، وم (um)، ۆم (üm)" شکیلچی‌لرى ایشله‌نر: یازیم، گلیم، سوروم، ...

ب) اگر فعلین کؤکو سسلى ایله قورتارسا، ایکى سسلینى بیرى- بیریندن آییرماق اۆچۆن ، کؤکله شکیلچی‌لر آراسیندا بیر "ى" سس‌سیزى ده آرتیریلار: دئییم، آنلاییم، توخویوم، ...