دوخسانینجى درس

فعل‌لر (19)

فعل‌لرده بیتیشن شخص عوضلیک‌لرى (فعلده شخص آنلاییشى):

   هر ایش و حرکت بللى بیر شخص و شئى طرفیندن ایجرا اولونمالی‌دیر. نئجه کى ایش زامانسیز اولماز، شخص سیز ده اولماز. هر فعل صرف اولاندا اونلارین سونوندا، شخصى بللندیرن، بللى شکیلچی‌لر واردیر. مثلا "یازدیم" فعلینده "یاز" فعلین کؤکو، "دى" شهودى کئچمیش زامان شکیلچی‌سی و "م" بیرینجى شخص تک علامتی‌دیر و بیلدیریر کى، ایش "منیم" طرفیمدن گؤرولموشدور.

   صرف زامانى فعل‌لرین سونونا قوشولان و مۆختلیف شخصلرى بیلدیرن شکیلچی‌لره بیتیشن شخص عوضلیک‌لرى دئییلیر.

بیتیشن شخص عوضلیک‌لرى آشاغیداکیلاردان عیبارتدیر:

1. بیرینجى شخص تک:

بیرینجى شخص تکین اساس علامتى "م" دیر کى، فعلین بۆتۆن زامانلارى، نوعلارى و شکیل‌لرینده ایشله‌نیر.

1. بو علامت، فعلین شهودى کئچمیش(یازدیم)، شرطى (یازسام) و التزام-آرزى شکلینده (گرک یازام) یالنیز "م" حرفى اولار.

2. فعلین نقلى کئچمیش، ایندیکى زامان، قطعى و غیر قطعى گله‌جه‌یینده، هابئله لازیم و واجیب فورمالاریندا، همین شکیلچى "آم-أم" شکلینده اولار: یازمیشام، یازیرام، یازاجاغام، یازارام، یازاسییام، یازمالییام، ....

3. فعلین لازیم (یازاسى) و واجیب (یازمالى) شکیل‌لرى سسلى ایله بیتر، بونا گؤره ده، ایکى سسلینى بیرى بیریندن آییرماق اۆچۆن ، "آم-أم" شکیلچی‌سی ایله فعلین آراسیندا بیر "ى" سس‌سیزى ده آرتیریلار:یازاسی‌یام، یازمالی‌یام، گلمه‌لى‌یم، ...

4.امرین بیرینجى شخص تکینده:

الف) اگر فعلین کؤکو سس‌سیزله قورتارسا، دؤرد چئشیدلى "یم (im)، ێم (ιm)، وم (um)، ۆم (üm)" شکیلچی‌لرى ایشله‌نر: یازیم، گلیم، سوروم، ...

ب) اگر فعلین کؤکو سسلى ایله قورتارسا، ایکى سسلینى بیرى- بیریندن آییرماق اۆچۆن ، کؤکله شکیلچی‌لر آراسیندا بیر "ى" سس‌سیزى ده آرتیریلار: دئییم، آنلاییم، توخویوم، ...