یۆزدوققوزونجو درس

فعل‌لر (38)

فعلین واجیب شکلى (فورمو)

   ایشین ایجراسینین واجیب‌لیگینی بیلدیرن فعل چئشیدینه واجیب شکیل دئییلیر. بو فعلین زامان علامتى اولمور، آنجاق خصوصى اؤز علامتى اولور. واجیب شکیلى ده، ایکى جۆر اولار.

1. ساده واجیب شکیل: ساده واجیب شکیلین علامتى "مالى – مه‌لى" شکیلچی‌لرى دیر کى، واسیطه‌سیز فعلین کؤکونه یاپیشار. بیتیشن شخص عوضلیک‌لرى سسلی‌له باشلانسا، بو عوضلیک‌لرله واجیب شکلى آراسیندا سس‌سیز "ى" آرتیریلار. بو واجیب شکیلین زامان علامتى اولماز، آنجاق گله‌جه‌یى بیلدیرر: آلمالییام، اوتورمالی‌سینیز، سؤیله‌مه‌لى‌ییک، ...

   ساده واجیب شکیلین اینکار علامتى "ما-مه" دیر کى، کؤکه قوشولار: آلمامالی‌دیر، یازمامالییام، گلمه‌مه‌لی‌سینیز، ...

   ساده واجیب شکیل بعضا "آر-أر" و اینکاریندا "ماز-مز" شکیلچی‌لریله دۆزه‌لر. بو حالدا فعلدن سونرا "اولماق" کؤمکچى فعلى گلمه‌لی‌دیر: گئدر اولدوم یعنى گئتمه‌لى اولدوم، گۆلمز اولدوم یعنى گۆلمه‌مه‌لى اولدوم. ..

بو نوع دا گله‌جک زامان بیلدیرر.

واجیب شکلین بو ایکى جۆرونون غیر شهودیسى واردیر کى، کئچمیش زامانى بیلدیریر: آلمالى ایمیشم، آلمامالى ایمیش، ...

یۆزسککیزینجی درس

فعل‌لر (37)

فعلین التزام- آرزى شکلى (فورمو)

   فعلین بو شکلى هم ایشین ایجراسینین گرکلی‌یین، هم ده آرزى اولونماسینى بیلدیرر و ایکى جۆر اولار. بو شکلین زامان علامتى اولماز، آنجاق گله‌جه‌یى بیلدیرر: قاچ + ا + م / قاچام، گؤرَم، قورویاق،...

   بو شکلین اینکار علامتى "ما-مه" دیر کى، واسیطه‌سیز کؤکه قوشولار و ایکى سسلینى بیرى- بیریندن آییرماق اۆچۆن ، اوندان سونرا "ى" گلر: قاچ + ما + ی + ا + م = قاچمایام، قورومایاق،...

2. مۆرکب التزام-آرزى شکلى: بو شکلین علامتى "ایدى" دیر کى، "آ-ه" شکیلچی‌لریندن سونرا گلر، اؤزۆ ده هم کامیل، هم ده ایختیصارلا یازیلار و کئچمیش زامانى بیلدیرر. فعلین بو شکلیندن اؤنجه "گرک" سؤزۆ ده یازیلمالی‌دیر: گرک قاچایدیم، گرک قاچایدینیز. بونلار حئکایه شکلی‌دیر. اینکارى "ما-مه" شکیلچی‌سی ایله دۆزه‌لر کى کؤکه قوشولار: گرک قاچمایایدیم...

  هر ایکى التیزام- آرزى شکلینین غیر شهودیسى "ایمیش/میش" واسیطه‌سیله دۆزه‌لر کى، "آ-ه" شکلیچی‌سیندن سونرا گلر و فعلین باشیندا "گرک" گلر: گرک قاچایمیشام. اینکارى "ما-مه" ایله دۆزه‌لر: گرک یاتمایایمیشلار...

التزام-آرزى شکلینین صرفى:

* ساده فورما:

گؤره‌م، گؤره‌سن، گؤره، گؤره‌ک، گؤره‌سیز، گؤره‌لر

* مۆرکب فرما:

گرک وورایدیم، گرک وورایدین، گرک وورایدی، گرک وورایدیق، گرک وورایدیز، گرک وورایدیلار

* غیر شهودی شکیل:

گرک یازایمیشام،  گرک یازایمیشسان، گرک یازایمیش، گرک یازایمیشیق، گرک یازایمیش‌سیز، گرگ یازایمیشلار

   فعلین بو شکلیندن قاباق، لازیم اولاندا "کاش-ایکاش" سؤزلریندن بیری گله بیلر: ایکاش گؤره‌م، کاش گئدیمیش سیز..

یۆزیئدینجی درس

فعل‌لر (36)

فعلین لازیم شکلى (فورمو)

   "ایسه" ایله یارانان فعلین لازیم فورمو ایشین ایجراسینین لازیم اولدوغونو، مۆعین شرطله، یا گله‌جک و یا دا کئچمیش زامانا باغلاییر.

"ایسه / سه" کؤمکچى فعلى، "ایدى" و "ایمیش" کؤمکچى فعل‌لرینین ایشتیراکى اولمادان ایشله‌نه بیلر و اوندا "ساده لازیم فورم" آدلانار و گله‌جک زامانى بیلدیرر:

اوخو + یاسى + ایسه + م / اوخو+ یاسى + یام + سا

اوخو + یاسى + ایسه + ن / اوخو + یاسى + سان + سا

اوخو + یاسى + ایسه + - / اوخو + یاسى + دیر + سا

اوخو + یاسى + ایسه + ک / اوخو + یاسى + ییق + سا

اوخو + یاسى + ایسه + ز / اوخو + یاسى + سیز + سا

اوخو + یاسى + ایسه + لر / اوخو + یاسى + لار + سا

   "ایسه/سه" کؤمکچى فعلى لازیم شکلینده هم ده "ایدى" و "ایمیش" کؤمکچى فعل‌لریله بیرلیکده ایشله‌نه بیلر. بو حالدا دا او کئچمیش زامانا عایید اولور:

اوخو + یاسى + ایدى + م + ایسه = سه

اوخو + یاسى + ایدى + ن + ایسه = سه

اوخو + یاسى + ایدى + - + ایسه = سه

اوخو + یاسى + ایدى + ک + ایسه = سه

اوخو + یاسى + ایدى + ز + ایسه = سه

اوخو + یاسى + ایدى + لر + ایسه = سه

اوخو + یاسى + ایمیش + ه‌م+ ایسه = سه

اوخو + یاسى + ایمیش + سن + ایسه = سه

اوخو + یاسى + ایمیش + - + ایسه = سه

اوخو + یاسى + ایمیش + یک + ایسه = سه

اوخو + یاسى + ایمیش + سیز + ایسه = سه

اوخو + یاسى + ایمیش + لر + ایسه = سه

   دئمک "اوخویاسییام" لازیم شکلینین ساده گله‌جک زامانى، "یازاسییامسا" لازیم شکلینین مۆرکبى، گله‌جک زامانى و شرطى، "اوخویاسى ایدیم" لازیم شکیلین مۆرکبى، حئکایه‌سى و کئچمیش زامانى، "اوخویاسى ایمیشم سه" لازیم شکلین مۆرکبى، ریوایتى، شرطى و کئچمیشى دیر.

لازیم شکلین بۆتۆن فعل‌لرده صرفی:

*ساده فورما: یازاسییام، یازاسیسان، یازاسی‌دیر، یازاسی‌ییق، یازاسی‌سیز، یازاسی‌دیرلار

*مۆرکب فورما: یازاسی ایدیم، یازاسی ایدین، یازاسی ایدی، یازاسی ایدیک، یازاسی ایدیز، یازاسی ایدیلر

*غیر شهودى شکیل:

یازاسی ایمیشم، یازاسی ایمیشسن، یازاسی ایمیش، یازاسی ایمیشیک، یازاسی ایمیش‌سیز، یازاسی ایمیش‌لر

لازیم شکلینین اینکارى "دئییل" واسیطه‌سیله دۆزه‌لر کى، "آسى-أسى" شکیلچی‌سیندن سونرا یازیلار: یازاسى دئییلم، یازاسى دئییل ایدیم، یازاسى دئییل ایمیشم، یازاسى دئییل میشیک، یازاسى دئییلیک، یازاسى دئییلدیک...

یۆزآلتینجی درس

فعل‌لر (35)

فعلین لازیم شکلى (فورمو)

  فعلین لازیم شکلى، ایشین ایجراسینین لازیم اولدوغونو بیلدیرر، اونون زامان شکیلچی‌سی اولماز، آنجاق خصوصى علامتى اولار. لازیم شکیل ایکى جۆر اولار:

1-     ساده فورما: بو فورمانین علامتى "آسى-أسى" دیر کى، فعلین کؤکونه قوشولار. فعلین کؤکو سسلی‌له قورتارسا و بیتیشن شخص عوضلیگی سسلیله باشلانسا، اونلارین آراسینا سس‌سیز "ى" آرتیریلار. بو فعل‌لرده زامان علامتى اولماسا دا، ایشین گله‌جکده باش وئره‌جه‌یی تصور اولونار: آلاسی‌یام، اوخویاسی‌یام، اوخویاسی‌دیر ...

2-    مۆرکب فورما: بو فورمانین علامتى "ایدى"دیر کى، یوخاریداکى "آسى-أسى" شکیلچی‌لرینه آرتیریلار، اؤزۆ ده هم کامیل، هم ده ایختیصارلا یازیلا بیلر. یعنى "آسى ایدى/آسییدى، أسى ایدى/أسییدى". بو فورما حئکایت مضمونو بیلدیرر: آلاسى ایدیم، آلاسی‌یدیز، گؤره‌سی‌یدیر.

    هر ایکى فورمانین غیر شهودى شکیلى "ایمیش/میش" واسیطه‌سیز دۆزه‌لر: آلاسى ایمیش سینیز/ آلاسی‌یمیش‌سینیز، آلاسى ایمیشم. بو شکیل ریوایت مضمونو بیلدیریر.

    دئییلمه‌لی‌دیر کى، لازیم فورمانین مۆرکب شکلینده اولان ایکى نوعون هم ده مضمونجا فرق‌لرى واردیر. بئله کى، "دى 4" ایله دۆزه‌لن نیسبتا یاخین کئچمیشى گؤستردیگى حالدا، "ایدى" ایله دۆزه‌لن داها اوزاق کئچمیشى گؤستریر.

    لازیم شکلین ساده سینین عمومی فورمو:

    فعلین کؤکو + فورم علامتى + شخص سونلوقلارى

    مۆرکب فورمون عمومى فورمولو:

    فعلین کؤکو + فورم علامتى + کؤمکچى فعل + شخص سونلوغو.

    فعلین لازیم شکلى ایله "ایدى" و "ایمیش" کؤمکچى فعل‌لردن باشقا هم ده "ایسه/ سه" کؤمکچى فعلى ایشله‌نر. آنجاق اگر "ایدى" کؤمکچى فعلى "حئکایت"، "ایمیش" فعلى "ریوایت" مضمونو بیلدیریرسه، "ایسه" کؤمکچى فعلى "شرط" مضمونو ایفاده ائدیر.

یۆزبئشینجی درس

فعل‌لر (34)

غیر شهودى شکیل (فورم)

   ایندییه قدر اؤیرندیگیمیز فعل شکیل‌لریندن مصدر، امر و شهودى کئچمیش زامانین غیر شهودى شکلى اولماز، قالانلارینین ایسه اولار:

1. نقلى کئچمیش زاماندا: وورموشموشام/ووروب موشام/وورموش ایمیشم.

2. داواملى کئچمیش (بیرینجى نوع): گلیرمیشدیم، گلیرمیشدین، گلیرمیشدی، گلیرمیشدیک، گلیرمیش، گلیرمیشدیلر.

3.داواملى کئچمیش (ایکینجى نوع): گلرمیشدیم، گلرمیشدین، گلرمیشدی، گلرمیشدیک، گلرمیشدینیز، گلرمیشدیلر.

4. اوزاق کئچمیشده: اله‌میش ایدی میش، اله‌میشدی میش، ... چوخ نادیر ایشله‌نر.

5. ایندیکى زامان: یازیرمیشام، یازیرمیشسان، یازیرمیش، یازیرمیشیق، یازیرمیش سیز، یازیرمیشلار

6. قطعى گله‌جک زامان: قالایاجاقمیشام، قالایاجاقمیشسان، قالایاجاقمیش، قالایاجاق میشیق، قالایاجاق میشسیز، قالایاجاق میشلار.

عشقین کی، قراریندا وفا اولمایاجاقمیش/ بیلمم کی، طبیعت نییه قویموش بو قراری؟! (شهریار)

7.     غیر قطعى گله‌جک زامان: سۆررمیشم، سۆررمیشسن، سۆررمیش، سۆررمیشیک، سۆررمیشسیز، سۆررمیشلر.

    بۆتۆن ایسمى جۆمله‌لرده مۆختلیف نیطق حیصه‌لرى غیر شهودى اولا بیلر:

هاوالارى گؤزل ایمیش بو یازین. (سلیمان روستم)

نه پیس قارى ننه ایمیش سن؟! (شهریار)