سس-صرف
بو دوشرگه‌ده آذربایجان تورکجه‌سی‌نین سس-صرفی یاییملاناجاق‌دیر.سس-صرف
بو دوشرگه‌ده آذربایجان تورکجه‌سی‌نین سس-صرفی یاییملاناجاق‌دیر.
دوخسان‌دوققوزونجو درس
فعل‌لر (28)
فعل‌لرین شکیل‌لرى (فورملارى)
(فعل‌لرین زامان، شخص و فورما علامتلرینه گؤره دگیشمه‌سی)
3. خبر شکلی (فورمو)
د) ایندیکی زامان: ایندیکی زامانین شخص شکیلچی‌لری نقلی کئچمیشده اولدوغو کیمی‌دیر. زامان و شخص شکیلچی‌لریله بیرلیکده ایندیکى زامانین صرفى بئله دیر:
1- دوداقلانمایان فعل‌لرده
* قالین، سس‌سیزله بیتن:
آلیرام، آلیرسان، آلیر(ى)، آلیریق، آلیرسیز(نیز)، آلیرلار
* قالین، سسلیله بیتن:
دولاییرام، دولاییرسان، دولاییر، دولاییریق، دولاییرسیز، دولاییرلار
* اینجه، سس‌سیزله بیتن:
بیلیرم، بیلیرسن، بیلیر، بیلیریک، بیلیرسیز، بیلیرلر
* اینجه، سسلیله بیتن:
گؤزله‌ییرم، گؤزله‌ییرسن، گؤزله‌ییر، گؤزله‌ییریک، گؤزله‌ییرسیز، گؤزله‌ییرلر
اینکاریندا یا بیر "م" فعلین کؤکونه آرتیریلار: آلمیرام، بیلمیرسیز، ... و یا "ما-مه" فعلین کؤکونه آرتیریلار. بئله حالدا ایکى سسلى یان-یانا گلنده اونلارین آراسینا بیر "ى" سس‌سیز حرفى ده آرتیریلار: آلماییرام، بیلمه‌ییرم، ...
2- دوداقلانایان فعل‌لرده
* قالین، سس‌سیزله بیتن:
اولورام، اولورسان، اولور، اولوروق، اولورسوز، اولورلار
* قالین، سسلیله بیتن:
قورویورام، قورویورسان، قورویور، قورویوروق، قورویورسوز، قورویورلار
* اینجه، سس‌سیزله بیتن:
هؤرورم، هؤرورسن، هؤرور، هؤروروک، هؤرورسوز، هؤرورلر
سۆرویورم، سۆرویورسن، سۆرویور، سۆرویوروک، سۆرویورسوز، سۆرویورلر
اینکاریندا یا بیر "م" فعلین کؤکونه آرتیریلار: اولمورام، هؤرموروک، ... و یا "ما-مه" فعلین کؤکونه آرتیریلار. بئله حالدا ایکى سسلى یان-یانا گلنده اونلارین آراسینا بیر "ى" سس‌سیز حرفى ده آرتیریلار: اولماییر، هؤرمه‌ییریک، ...
دوخسان‌سککیزینجى درس
فعل‌لر (27)
فعل‌لرین شکیل‌لرى (فورملارى)
(فعل‌لرین زامان، شخص و فورما علامتلرینه گؤره دگیشمه‌سى)
3. خبر شکلی (فورمو)
ج) داواملی کئچمیش: شخص علامت‌لرینى "فعل‌لرده بیتیشن عوضلیک‌لرى" بؤلومونده وئرمیشیک. زامان و شخص شکیلچی‌لریله بیرلیکده داواملى کئچمیش زامانینین کامیل صرفى بئله دیر:
1- دوداقلانمایان فعل‌لرده
* قالین، سس‌سیزله بیتن:
یازیردیم، یازیردین، یازیردى، یازیردیق، یازیردیز، یازیردیلار
* قالین، سسلیله بیتن:
قالاییردیم، قالاییردین، قالاییردى، قالاییردیق، قالاییردیز، قالاییردیلار
* اینجه، سس‌سیزله بیتن:
بیلیردیم، بیلیردین، بیلیردى، بیلیردیک، بیلیردیز، بیلیردیلر
* اینجه، سسلیله بیتن:
أله‌ییردیم، أله‌ییردین، أله‌ییردى، أله‌ییردیک، أله‌ییردیز، أله‌ییردیلر
اینکاریندا یا فقط بیر "م" کؤکه آرتیریلار: وورموردوم و یا فقط "ما-مه" آرتیریلار و ایکى سسلى یان-یانا گلدیگی اۆچۆن "ى" سس‌سیزى آرالاریندا گلر: یازماییردیم، بیلمه‌ییردى، ...
2. دوداقلانان فعل‌لرده
* قالین، سس‌سیزله بیتن:
ووروردوم، ووروردون، ووروردو، ووروردوق، ووروردوز، ووروردولار
قالین، سسلیله بیتن:
قورویوردوم، قورویوردون، قورویوردو، قورویوردوق، قورویوردوز، قورویوردولار
* اینجه، سسلیله بیتن:
گؤروردوم، گؤروردون، گؤروردو، گؤروردوک، گؤروردوز، گؤروردولر
اینکاریندا یا کؤکه بیر "م" آرتیریلار: گؤرموردوم، قویموردوم، و یا "ما-مه" آرتیریلار و ایکى سسلى یان-یانا گلدیى اۆچۆن آرالارینا بیر "ى" سس‌سیزى ده آرتیریلار; وورماییردیم، سۆرمه‌ییردین...
داواملى کئچمیشین ایکینجى نوعو: شخص عوضلیک‌لرى "آردى، أردى"دیر. (کچئمیش درسلرده اوخونوب.)
زامان و شخص شکیلچی‌لریله بیرلیکده ایکینجى نوع داواملى کئچمیشین صرفى:
* قالین، دوداقلانان و دوداقلانمایان، سس‌سیزله بیتن:
ووراردیم، ووراردین، ووراردى، ووراردیق، ووراردیز، ووراردیلار
* قالین، دوداقلانان و دوداقلانمایان، سسلیله بیتن:
قالایاردیم، قالایاردین، قالایاردى، قالایاردیق، قالایاردیز، قالایاردیلار
* اینجه، دوداقلانان و دوداقلانمایان، سس‌سیزله بیتن:
بیلردیم، بیلردین، بیلردى، بیلردیک، بیلردیز، بیلردیلر
* اینجه، دوداقلانان و دوداقلانمایان، سسلیله بیتن:
سۆرویردیم، سۆرویردین، سۆرویردیلر، سۆرویردیک، سۆرویردیز، سۆرویردیلر
اینکاریندا "آر، أر" شکیلچی‌سینین یئرینه "ماز-مز" شکیلچی‌لرى قویولار: وورمازدیم، بیلمزدیلر.
دوخسان‌یئدینجى درس
فعل‌لر (26)
فعل‌لرین شکیل‌لرى (فورملارى)
(فعل‌لرین زامان، شخص و فورما علامتلرینه گؤره دگیشمه‌سی)
3. خبر شکلی (فورمو)
ب) نقلی کئچمیش (فعل‌لرده بیتیشن شخص عوضلیک‌لرى بؤلومونه باخین): زامان و شخص شکیلچی‌لریله بیرلیکده نقلى کئچمیش زامانین کامیل صرفى:
1- دوداقلانمایان قالین سسلى فعل‌لرده
* سس‌سیزله بیتن:
آلمیشام، آلمیسان (آلمیشسان = آلیبسان)، آلیب، آلمیشیق، آلمیسیز (آلمیشسیز=آلیبسیز)، آلمیشلار (= آلیبلار)
* سسلیله بیتن:
تالامیشام، تالامیسان، تالاییب، تالامیشیق، تالامیسیز، تالاییبلار
2- دوداقلانمایان اینجه سسلى فعل‌لرده
* سس‌سیزله بیتن:
ایتمیشم، ایتیب‌سن، ایتیب، ایتمیشیک، ایتیب‌سیز، ایتیب‌لر
* سسلیله بیتن:
یئمیشم، یئییب‌سن، یئییب، یئمیشیک، یئییب‌سیز، یئییب‌لر
اینکاریندا کؤکدن سونرا "ما-مه" آرتیریلار: آلمامیشام، یئمه‌میشم. ..
3- دوداقلانان قالین سسلى فعل‌لرده
* سس‌سیزله بیتن:
قورموشام، قوروبسان، قوروب، قورموشوق، قوروبسوز، قوروبلار
* سسلیله بیتن:
قوروموشام (qorumuşam) ، قورویوبسان، قورویوب، قوروموشوق، قورویوبسوز، قورویوبلار
اینکاریندا فعلین کؤکونه "ما-مه" آرتیریلار، اونا گؤره ده دوداقلانمایانلار کیمى صرف اولار: قورمامیشام ...
4- دوداقلانان اینجه سسلى فعل‌لرده
* سس‌سیزله بیتن:
سۆرموشم، سۆروبسن، سۆروب، سۆرموشوک، سۆروبسوز، سۆروبلر
* سسلیله بیتن:
سۆروموشم، سۆرویوبسن، سۆرویوب، سۆروموشوک، سۆرویوبسوز، سۆرویوبلر
اینکاریندا فعلین کؤکونه "ما-مه" آرتیریلار. اونا گؤره ده، دوداقلانمایانلار کیمى صرف اولار: سۆرمه‌میشم...
دوخسان‌آلتینجى درس
فعل‌لر (25)
فعل‌لرین شکیل‌لرى (فورملارى)
(فعل‌لرین زامان، شخص و فورما علامتلرینه گؤره دگیشمه‌سى)
3. خبر شکلی (فورمو)
او فعل‌لره کی، ایشین کئچمیشده باش وئرمه‌سى، ایندى جریاندا اولدوغونو و یا گله‌جکده باش وئره‌جه‌ییندن خبر وئره، خبر شکیل‌لرى دئییلیر. خبر شکیلینین اؤزل علامتى اولماز، آمما شخص و زامان شکیلچی‌لرى اولار. خبر شکیل‌لرینین زامان علامتلرى بونلاردیر:
الف) شهودى کئچمیش علامتلرى
ب) نقلى کئچمیش علامتلرى
ج) داواملى کئچمیش علامتلرى
د) ایندیکى زامان علامتلرى
ه) قطعى گله‌جک زامان شکیلچی‌لرى
و) غیر قطعى گله‌جک زامان شکیلچی‌لرى
بو زامانلارین علامتینى کئچن درسلرده گؤرموشوک.
خبر شکیل‌لرینین شخص علامتلرى آشاغیداکیلاردان عیبارتدیر کى، بۆتۆن شکیلچی‌لردن آخیردا یازیلار:
الف) شهودى کئچمیش (فعل‌لرده بیتیشن شخص عوضلیک‌لرى بؤلومونه باخین): زامان و شخص شکیلچی‌لریله بیرلیکده شهودى کئچمیش زامانین تصدیقینین کامیل صرفى:
1- دوداقلانمایان فعل‌لرده
*قالین، سس‌سیزله بیتن:
یازدیم، یازدین، یازدى، یازدیق، یازدیز، یازدیلار
قالین، سسلیله بیتن:
قالادیم، قالادین، قالادى، قالادیق، قالادیز، قالادیلار
* اینجه، سس‌سیزله بیتن:
وئردیم، وئردین، وئردى، وئردیک، وئردیز، وئردیلر
* اینجه، سسلیله بیتن:
دیله‌دیم، دیله‌دین، دیله‌دى، دیله‌دیک، دیله‌دیز، دیله‌دیلر
اینکاریندا کؤکدن سونرا "ما-مه" آرتیریلار: یازمادیم، وئرمه‌دیم، قالامادیم...
2- دوداقلانان فعل‌لرده
* قالین، سس‌سیزله بیتن:
دوردوم، دوردون، دوردو، دوردوق، دوردوز، دوردولار
* قالین، سسلیله بیتن:
قورودوم، قورودون، قورودو، قورودوق، قورودوز، قورودولار
* اینجه، سس‌سیزله بیتن:
گؤردوم، گؤردون، گؤردو، گؤردوک، گؤردوز، گؤردولر
* اینجه، سسلیله بیتن:
سۆرودوم، سۆرودون، سۆرودو، سۆرودوک، سۆرودوز، سۆرودولر
اینکاریندا فعلین کؤکوندن سونرا "ما-مه" آرتیریلار، اونا گؤره ده دوداقلانمایانلار کیمى صرف اولار: دورمادیم، قورومادیق، گؤرمه‌دیز..
دوخسان‌بئشینجى درس
فعل‌لر (24)
فعل‌لرین شکیل‌لرى (فورملارى)
(فعل‌لرین زامان، شخص و فورما علامتلرینه گؤره دگیشمه‌سى)
فعل‌لرین صرفینده شخص و زامان شکیلچی‌لریندن باشقا بیر آیرى شکیلچی‌لر ده واردیر کى، ایشین نه جۆر و نه شکیلده ایجرا اولونماسینى بیلدیرر. مثلا امر شکلینده، شرط شکلینده، ... بو شکیلچی‌لر، هابئله شخص و زامان شکیلچی‌لرینین اولوب اولماماسیندان فعلین شکیل‌لرى و یا فورمالارى اورتایا گلر. فعلین شکیل‌لرى آشاغیداکی‌لاردیر:
1. مصدر شکیلى (فورمو):
مصدره گؤره 76-جى درسده دانیشیلمیش‌دیر، اورایا مراجعه ائدین.
2. امر شکیلى (فورمو)
امر فعلین ائله بیر شکیلى دیر کى، یالنیز بیتیشن شخص عوضلیک‌لرى اولار. امرین زامان شکیلچی‌لرى اولمور، آنجاق زامان ائله گؤرونور کى، گله‌جه‌یه عاییددیر. امر فعلینین شکیلچی‌لرى:
1. بیرینجى شخص معمولا اؤزۆ-اؤزۆنه امر ائده بیلمز. بونونلا برابر بیرینجى شخص تکده سس‌سیزله قورتاران کؤکلرده دؤرد چئشیدلى "یم (im)، ێم (ım)، وم (um)، ۆم (üm)" و سسلى ایله قورتارانلاردا، ایکى سسلینى بیرى بیریندن آییرماق اۆچۆن سس‌سیز "ى" ده آرتیریلار "ییم (yim)، یێم (yım)، یوم (yum)، یۆم (yüm)": گلیم، آلیم، ووروم، گؤروم، قالاییم، أله‌ییم، قورویوم، سورویوم، ...
بیرینجى شخصین جمعینده سس‌سیز ایله بیتن کؤکلرده "آق-أک" و سسلى ایله بیتنلرده "یاق- یک"دیر: آلاق، گلک، قورویاق، أله‌یک. بو شکیلچی‌لر شکیلجه امر، آنجاق مضمونجا گرک‌لیک و لازیم‌لیک بیلدیریر.
2. ایکینجى شخص تکده امر فقط فعلین کؤکو اولار و هئچ بیر شخص علامتى اولماز: یاز، گل، أله، سؤیله ...
امرین ایکینجى شخص جمعینین علامتلرى، کؤک سس‌سیزله بیتنده، دؤرد چئشیدلى "ین (in)، ێن (ın)، ون (un)، ۆن (ün)" و یا "یز (iz)، ێز (ız)، وز (uz)، ۆز (üz)" دیر: آلین/آلیز، گلین/گلیز، وورون/ووروز، گؤرون/گؤروز.
هر ایکى شکیل بیر یئرده ایشله‌نه بیلر: آلینیز، گلینیز، وورونوز، گؤرونوز.
کؤک سسلى ایله قورتاراندا، ایکى سسلینى بیرى بیریندن آییرماق اۆچۆن ، "ى" سس‌سیزى ده آرتیریلار: قالایین/ قالاییز، أله‌یین/أله‌ییز.
هر ایکى شکیلى بیر یئرده ایشله‌نَنده ایکینجی‌سى اۆچۆن "ى" سس‌سیزینه گرک قالمیر: سۆرویونوز.
3. اۆچۆنجۆ شخص تکین امرینده علامت دؤرد چئشیدلى "سین (sin)، سێن (sın)، سون (sun)، سۆن (sün)" دور. جمعده ایسه بو شکیلچی‌لره "لار-لر" جمع علامتى ده آرتیریلار: آلسین، آلسین‌لار- گلسین، گلسین‌لر- وورسون، وورسونلار- گؤرسون، گؤرسونلر ...