قیرخ‌بئشینجی درس

"صیفت‌لر (7)"

2. دۆزه‌لتمه  صیفت‌لر:

فعلى صیفت‌لر:

2. ایکینجی دسته: /ایسمی مفعول دسته‌سی/. بو دسته صیفت‌لر فعلین کئچمیش و گله‌جک زامانى ایله باغلى اورتایا گلیر. بونلارین شکیلچی‌لرى آشاغیداکیلاردان عیبارتدیر:

* /میش (miş)، میش (mış)، موش (muş)، مۆش (müş)/:

   بو شکیلچی‌لرله دۆزه‌لن فعلى صیفت‌لر قدیم قرامئریمیزده "ایسمى مفعول" آدلاناردى. بو شکیلچی‌لر هم معلوم، هم ده مجهول فعل‌لرین هم تصدیق، هم ده اینکارینا آرتیریلاراق فعلى صیفت‌لر یارادیر:

معلوم فعل‌لردن: گؤرمۆش آدام، گلمیش موسافیر، قوروموش آغاج.

مجهول فعل‌لردن: قوجالمیش آدام، ساتیلمیش کیتاب، قورولموش بینا.

*/ آر (ar)، أر (ər )/

   معلوم و مجهول فعل‌لرین کؤکلرینه آرتیریلاراق دۆزه‌لن فعلى صیفت‌لر عادت، خاصیت، کئیفیت و ... معنالار وئرن صیفت‌لر اولور. بو شکیلچی‌لرله فعل‌لرین اینکاریندان دا فعلى صیفت دۆزلتمک اولار، آنجاق فعل‌لرین اینکار علامتى "ما-مه" شکیلچی‌سینه بیر "ز" حرفى ده آرتیریلار:

معلوم فعل‌لردن: آخار سو، گولر اوز.

مجهول فعل‌لردن: آشیلماز داغلار، سیلینمز لکه.

   بو شکیلچی‌لر یاخین گله‌جک زامانا عایید اولسالار دا، بونلار ایله دۆزه‌لن فعلى صیفت‌لر بۆتۆن زامانلارا عایید اولور.

   دئییلمه لی‌دیر کى، بو شکیلچی‌لرله دۆزه‌لن فعلى صیفت‌لر ایسته‌نیلن فعلدن دۆزه‌له بیلمز، یعنى شکیلچی‌لرین فعالیت داییره سى محدوددور.

* /آجاق، أجک (یاجاق، یه‌جک)/

   بو شکیلچی‌لرى معلوم و مجهول فعل‌لرین هم تصدیق، هم ده اینکارینا آرتیراندا ائله فعلى صیفت‌لر یارانیر کى، هم گله‌جک زامان آنلامى، هم ده بۆتۆن زامانلارا عایید اولان مفهوم تصور اولونور:

معلوم فعل‌لردن: اولاجاق حادیثه، یاشایاجاق گۆنلر.

مجهول فعل‌لردن: آچیلاجاق موزه، گؤروله جک ایش.

بو شکیلچی‌لر فعلین گله‌جک زامانى و بعضى فعلدن عمله گلمیش ایسیم‌لرین شکیلچی‌سی ایله عئینى‌دیر، یعنى بو شکیلچی‌لرله فعل‌لردن دۆزه‌لن سؤزلر هم فعل (گۆن گله‌جک)، هم ایسیم (گله‌جک هر زادى آیدینلاشدیراجاق.) هم ده فعلى صیفت (آلیناجاق شئى) اولور.