اوتوز‌بئشینجى درس

"حال شکیلچی‌لرینین مۆختلیف معنالی سؤز یاراتماسى (5)"

4. یؤنلۆک حال:

   بو حال ایشین یؤنۆ و چاتاجاغى نوقطه‌نى بیلدیریر. ایسیم بو حالدا اولدوقدا، اساسا، فعلى  جۆمله‌لرده ایشله‌نر و فعللرین مضمون و ایسته‌یینه گؤره اولار. لاکین بعضا ده ایسمى جۆمله‌لرده ده ایشله‌نر: اینسانا حیات لازیم‌دیر.

ایسیم بو حالدا هم تأثیرلى، هم ده تأثیرسیز؛ هم متحرک، هم ده غیرمتحرک فعللرین ایسته‌یینه گؤره ایشلنه بیلر. ایسیم جۆمله  ایچینده او زامان تأثیرلى فعللرین ایسته‌یینه گؤره یؤنلۆک حالدا ایشله‌نر کى، هامان جۆمله‌ده و یا اوندان قاباقکى و یا سونراکى جۆمله‌ده تأثیرلیک حالدا ایشلنمیش بیر ایسیم اولموش اولسون: "ائلدار دوستونو مکتبه آپاردى." بو جۆمله‌ده "مکتبه" سؤزۆ اونا گؤره یؤنلۆک حالدادیر کى، او جۆمله‌ده تأثیرلیک حالدا اولان "دوستونو" سؤزۆ ده ایشله‌نیب‌دیر.

    آنجاق خبرى، تأثیرلى مجهول فعل اولان جۆمله‌لرده، تأثیرلیک حالدا اولان ایسیم (مفعول)، مۆبتدانین یئرینى توتوب، ناییب فاعیل اولدوغو اۆچۆن ، یؤنلۆک حالدا اولان ایسیم تأثیرلیک حالدا اولان باشقا ایسیم ایسته‌میر: "من حسنى مکتبه آپاردیم." معلوم خبرى جۆمله‌ده "مکتبه" سؤزۆندن قاباق تأثیرلیک حالدا" حسنى" سؤزۆ واردیر. آنجاق بو جۆمله‌نین مجهولو اولان"حسنى مکتبه آپاریلدى" جۆمله‌سینده "حسن" مۆبتدانین یئرینى توتدوغو اۆچۆن ، داها آیرى بیر تاثیرلیک حالدا اولان ایسیمه ائحتیاج یوخدور.

    تاثیرسیز و غیرمتحرک (گۆلمک کیمى) فعللرده ده بئله دیر: "آتا اوشاغین ایشینه گۆلدۆ." بورادا "ایشینه" سؤزۆ جۆمله‌نین غیرمۆستقیم تاماملیق‌دیر.

    بو حالین شکیلچیلرى" آ-ه" و یا "یا، یه" دیر. بو شکیلچی‌لرین نحوى جهتدن آشاغیداکى وظیفه‌لرى واردیر:

1. بو شکیلچى مۆختلیف نیطق حیصه‌لریندن تاماملیق و یا غیرمۆستقیم تاماملیق عمله گتیرر: او منه باخدى. سولماز ائلنازا یولداش‌دیر.

2. بیر سیرا حرکت بیلدیرن فعللرده بو حالدا اولان ایسیم یئر ظرفى اولار: او مکتبه گلدى.

3. "قدر" معناسى بیلدیرن قوشمالار ایله بیرلیکده زامان و مکان ظرفى یارادار: آخشاما جان یئل اسدى.

4. بو حالدا اولان ایسیم یؤن و دوغرولتو بیلدیرن قوشمالارلا یئر ظرفى بیلدیرر: ائوه سارى گئتدیک.

5. "گؤره" قوشماسیله سبب ظرفى یارادار: بونا گؤره گلدیم.

6. بو حالدا اولان ایسیم‌لردن سونرا "گؤره" قوشماسى گلدیکده بیر سیرا حاللاردا "از نظر"، "به عقیده" فیکرینى ایفاده ائدر: معلیمه گؤره من یاخشى اؤیره‌نیرم.

7. بو حالدا اولان ایسیمدن سونرا "نیسبتا" قوشماسى گلنده توتوشدورما معناسى بیلدیرر: بو داغا نیسبت، او داغ اوجادیر.

8. یؤنلۆک حال شکیلچیسى مصدرلره قوشولدوقدا "سبب ظرفى" یارانار: اوشاقلار دولانماغا گئتدیلر.

9. بو حال شکیلچیسى"‌لیق4" شکیلچیسى ایله دۆزه‌لمیش ایسیم‌لره قوشولاندا سبب ظرفى یارادار: بورایا دولانماغا گلمیشیک.

    سون ایکى حالدا یؤنلۆک حال شکیلچیسى"اۆچۆن" قوشماسى (فارسجا: براى) ایله دَییشیله بیلر: بورایا آغالیق اۆچۆن  گلمه‌میسن کى؟