سس-صرف
بو دوشرگه‌ده آذربایجان تورکجه‌سی‌نین سس-صرفی یاییملاناجاق‌دیر.سس-صرف
بو دوشرگه‌ده آذربایجان تورکجه‌سی‌نین سس-صرفی یاییملاناجاق‌دیر.
سَکسَنینجى درس
فعل‌لر (9)
فعل‌لرین نوعلارى:
هر ایشین بیر ایش گؤره‌نى (فاعیل)، بیر ده واسیطه‌سیز تاماملیغى (تأثیرلى فعل‌لرده مفعولو) اولار. بو ایکى عامیلین بیرینین اولوب اولماماسى، اونلارین نئجه اولماسى، هابئله، بیرى- بیرینه موناسیبتى فعل‌لرین نوعلارینى یارادار.
فعل‌لرین نوعلارى:
1. معلوم نوع؛
اگر فعلین ایش گؤره‌نى معلوم اولسا، اونا معلوم فعل دئیَرلر. هم تأثیرسیز، هم ده تأثیرلى فعل‌لر معلوم اولار:
تأثیرسیز معلوم فعل: آیدا گلدى.
تأثیرلی معلوم فعل: آیدا درسینى اوخودو.
2. مجهول نوع؛
اگر ایش گؤرن معلوم اولماسا، فعله مجهول دئیرلر. بو فعل‌لرده مفعول، یعنى واسیطه‌سیز تاماملیق فاعیلین یئرینى توتوب، ناییب فاعیل آدلانار. بونا گؤره ده، واسیطه‌سیز تاماملیغى اولمایان تأثیرسیز فعل‌لرین مجهول نوعو اولماز و یالنیز تأثیرلى فعل‌لرین مجهول نوعو اولار:
"ایدمانچى اویوندان قووولدو." جۆمله‌سینده، اصل ایش گؤرن معلوم دئییل، بونا گؤره واسیطه‌سیز تاماملیق اولان "ایدمانچى" فاعیلین یئرینى توتموشدور و ظاهیرده ایش گؤرن و مۆبتدا آدلانیر.
مجهوللوق(بلیرسیزلیک) آنلامى فعل‌لرین اصلینده اولمور، بلکه مۆعین شکیلچی‌لر واسیطه‌سیله تأثیرلى فعل‌لر مجهول اولور و تأثیرسیز فعل‌لر اولجه تأثیرلى، سونرا مجهول اولور. دیلیمیزده معلوم فعل‌لرى مجهول ائتمک اۆچۆن ایشله‌نن شکیلچی‌لرین لاپ اؤنملی‌لرى بونلاردیر:
1. یل (il)، ێل (ıl)، ول (ol)، ؤل (öl):
بو شکیلچی‌لر ساده، تأثیرلى فعل‌لرین کؤکلرینه آرتیریلیب، اونلارى مجهول ائدر. فعلین کؤکو سسلى ایله بیتسه، فعل ایله شکیلچى آراسیندا بیر "ى" گلر: یازدى> یاز+یل+دى، یئدى> یئ+ی+یل+دى.
2. ین (in)، ێن (ın)، ون (un)، ۆن (ün):
بو شکیلچی‌لر ساده فعل‌لرین داها چوخ کؤکلرى "ل" حرفیله بیتنلره آرتیریلیب، اونلاردان مجهول فعل یارادار: بیلدى> بیل+ین+دى.
بو شکیلچی‌لر بیر سیرا کؤکلرى سسلى ایله بیتن فعل‌لره آرتیریلیب اونلاردان مجهول فعل‌لر یارادار. آنجاق سسلی‌لرین بیرى دۆشر: اوخودو> اوخو+ن+دو.
تأثیرسیز فعل‌لر اؤنجه تأثیرلى، سونرا مجهول اولار: یات> یات+یر> یاتیر+یل= یاتیریلدى.
"گئت" ایله "باخ" فعل‌لرینه مجهول علامتى آرتیریلا بیلسه ده (گئدیلدى، باخیلدى) اونلار مجهول فعل دئییل، شخص‌سیز (مۆبتداسیز) جۆمله دۆزه‌لدر: یولا گئدیلدى. ایشه باخیلدى.
اۆسته گلن یوللار و شکیلچی‌لرله ساده فعل‌لردن مجهول نوع یارانار، آنجاق دۆزه‌لتمه فعل‌لردن یالنیز "لا-له" ایله دۆزه‌لن‌لر تأثیرلى اولور، بونا گؤره، فقط اونلاردان مجهول نوع دۆزه‌لتمک اولار: باغلاندى، سولاندى، گۆل‌لندى، ...
بو فعل‌لره مجهول فعل علامتى "یل 4" ده آرتیرماق اولار: یوخلانیلدى، ایزله نیلدى، ...
موعاصیر دیلیمیزده بو سون مجهول فعل‌لر هر ایکى شکیلده ایشله‌نیر: باغلاندى- باغلانیلدى، یوخلاندى- یوخلانیلدى.