سَکسن‌اۆچونجو درس

فعل (12)

ایجبار نوعو:

   دیلیمیزده ائله فعل نوعو واردیر کى، اوندا ایش بیر نفرین امرى، خواهیشى، مصلحتى و یا تدبیرى ایله ایکینجى و یا ایکینجى شخصین یولو ایله اۆچۆنجۆ شخص طرفیندن ایجرا اولور.

   بئله فعل‌لره ایجبار نوعو دئییلیر. بو فعل‌لر یالنیز تأثیرلى فعل‌لردن دۆزه‌لر و تأثیرلى ده قالار. ایجبار نوع فعل‌لرینى دۆزه‌لتمک اۆچۆن ، تأثیرسیز فعل‌لردن تأثیرلى فعل‌لر دۆزه‌لدن شکیلچی‌لردن یارارلانیریق:

  اوخشا > اوخشات > اوخشاتدیر، اوخو > اوخوت > اوخوتدور، ...

   دئییلمه‌لی‌دیر کى، "بیلدیرمک" فعلینین ایجبار نوعو اولماسا، ها بئله، ایشین ایکینجى و اۆچۆنجۆ ایجراچیسى اولماسا دا، اونون "بیلمک" فعلیندن فرقى واردیر. بو فرق اوندان عیبارتدیر کى، "بیلمک" فعلى یالنیز "نه‌یى؟" سوالینا، "بیلدیرمک" فعلى هم "نه‌یى؟" هم ده "کیمه" سواللارینا جاواب وئریر.

   بیلدیردیم. نه یی؟ - سیرری. کیمه؟ - دوستوما.

   دئمک، ایجبار نوعو شکیلچی‌سی قبول ائتمیش "بیلدیرمک" فعلی فاعیل، مۆستقیم تاماملیق و غیر مۆستقیم تاماملیق ایسته‌ییر، آنجاق او فعل ایکینجى ایش گؤرن ایسته‌میر و اوندا ایجبار نوعو آنلاییشى یوخدور.

   آمما میثال اۆچۆن  "یازدیرماق" فعلینده یوخاریداکى آنلاییشدان علاوه ایکینجى ایش گؤرن ده واردیر، یعنی فعل ایجبار نوعونداندیر. "یازدیردیم" فعلى، نه‌لر بیلدیریر؟ بو فعلده بو آنلاییشلار واردیر:

1. ایشى گؤرن (فاعیل). کیم یازدیردى؟ من یازدیردیم.

2. مۆستقیم تاماملیق. نه‌یى؟ نه‌یى یازدیردیم؟ مکتوبو یازدیردیم.

3. غیر مۆستقیم تاماملیق. کیمه؟ کیمه یازدیردیم؟ آتاما یازدیردیم.

4. ایکینجى غیر مۆستقیم تاماملیق و یا اصیل ایش گؤرن، اصیل فاعیل کى، "کیمه" سوالینا جاواب وئریر. مکتوبو دوستوما یازدیردیم، یعنى دوستومو مجبور ائتدیم کى، مکتوبومو یازسین.