یئتمیش‌یئتدینجی درس

فعل (6)

فعلین اینکارلیغى

  فعل‌لرین بیر خصوصیتى ده، اونلارین اینکارلیق آنلامینا مالیک اولمالاری‌دیر.

  ایش و حرکتین ایجرا ائدیلدیگینى گؤسترن فعل‌لره تصدیق، ایجرا ائدیلمه‌مه‌سینى بیلدیرنلره ایسه اینکار فعلى دئییلیر.

  اینکار آنلامینین علامتى "ما-مه" دیر کى، بۆتۆن شکیلچی‌لردن اؤنجه، فعلین کؤکونه یاپیشار.

اینکار علامتلرى وورغو آلتینا دۆشمز، وورغولار اونلاردان قاباقکى هئجالاردا اولار.

   بو اینکار شکیلچی‌لرینى فعل‌لردن ایسیم و صیفت دۆزه‌لدن "ما-مه" شکیلچی‌لرى ایله قاریشدیرمامالی‌ییق. اینکار علامتلرى وورغو قبول ائتمه‌دیکلرى حالدا، بو شکیلچی‌لر وورغو آلتینا دۆشر.

   دیلیمیزده اینکار علامتى بیلدیرن بیر ده "نه" باغلاییجی‌سى واردیر کى، تکجه فعل دئییل، بۆتۆن نیطق حیصه‌لریله ایشله‌نر. بو باغلاییجى اینکارلیق و منفی‌لیک مضمونو یارادیر:

نه یاتیر، نه ده اوتورور. نه من، نه ده سن. نه چوخ، نه ده آز.

   دونیا دیل‌لرینین هامیسیندا اینکار آنلامى واردیر، آنجاق اونلارین چوخوندا بو آنلامین علامتى فعلین اولینده اولور، آمما بیزیم دیلده بو علامت فعل‌لرین سونونا گلر.آنجاق، دیلیمیزده کى "نه" باغلاییجیسى باشقا دیللرین اینکار علامتینه اویغوندور.

   دیلیمیزده فعل‌لردن اؤنجه "نه" باغلاییجیسى ایشلندیکده، اینکار علامتى گلمز، اونا گؤره کى، "نه" اینکار علامتینى دَییشیر: میثال اۆچۆن : نه ایچرى گلیر، نه ده قویوب گئدیر... جۆمله‌سی‌نین معناسى بئله دیر: ایچرى گلمیر و قویوب گئتمیر.

   موعاصیر دیلیمیزده بعضى یازارلارین طرفیندن هم "نه"، هم ده اینکار علامتى ایشله‌نیر: نه اؤلمۆر، نه دیریلمیر. آنجاق دئییلمه‌لی‌دیر کى بو دۆزگون دئییل‌دیر.

قئید ائتمک لازیمدیر کى، ایکى اینکار علامتى، هم "نه-دئییل" هم ده "ما- مه"، بیر جۆمله‌ده او زامان ایشله‌نه بیلر کى، ریاضیات کیمى، ایکى اینکار بیر تصدیق معناسى وئرسین: ایسلامى حکومت محکوم میللت‌لرین دیل‌لرینین آزاد اولماسی‌نین ضرورتینى حیس ائتمه‌میش دئییل‌دیر.

بونلاردان باشقا دیلیمیزده "یوخ" و "سیز" کیمى  منفی‌لیک مضمونو داشییان سؤزلر ده واردیر کى باشقا نیطق حیصه‌لرى اۆچۆندۆر.