اوتوزیئددینجى درس

"حال شکیلچی‌لرینین مۆختلیف معنالی سؤز یاراتماسى (7)"

6. چیخیشلیق حال:

   بو حالین علامتی "دان-دن"دیر. بو حالدا اولان ایسیم ایشین باشلانقیج نوقطه‌سینی بیلدیریر. ایسیم‌لر جۆمله  ایچینده تأثیرلى و تأثیرسیز فعللرین ایسته‌یى نتیجه‌سینده بو حالدا اولورلار. بو حالدا اولان ایسیمین جۆمله ‌ده مۆختلیف گؤره‌ولرى (وظیفه) اولار:

1. تأثیرلى و مۆتحریک فعللى جۆمله‌ده، بو حالدا اولان ایسیم حرکتین چیخیش نوقطه‌سینى بیلدیرن یئر ظرفى اولور: اوزاقدان بیر هاراى گلیر. ائودن اینیلتی‌سى ائشیدیلیردى.

2. غیرمتحریک تأثیرلى و تأثیرسیز فعللى جۆمله‌لرده، بو حالداکى ایسیم اساسا تاماملیق اولور: من بازاردان ماراقلى بیر کیتاب آلدیم.

   بو حالین شکیلچی‌لرى همیشه حال علامتى کیمى اولمور، همیشه صرفى وظیفه داشیمیر، بلکه یؤنلۆک و یئرلیک حاللارى کیمى، آیرى وظیفه‌لر ده داشییار. چیخیشلیق حالینین بئله غیرصرفى و بیر نوع نحوى گؤره‌ولرى داها چوخدور. بونلار آشاغیداکیلاردان عیبارتدیر:

1. حال شکیلچی‌سی کیمى حرکتین چیخیش نوقطه‌سینى بیلدیریر: اوشاق مکتبدن گلدى.

2. معناجا چیخیشلیق یوخ، شکلى جهتدن سبب اولور: اوتانجاقلیقدان آجیندان اؤلۆر.

3. حال علامتى یوخ، ایکى شئى آراسیندا، موقاییسه علامتى اولار: کاسا آشدان ایستی‌دیر.

4. مۆختلیف نیطق حیصه‌لریندن زامان ظرفى دۆزه‌لدر: چوخدان، دۆنَندن، سونرادان.

5. سونرا، قاباق، اول، برى، قدیم. .. قوشمالارى ایله زامان ظرفى دۆزه‌لدر: بوندان سونرا، دۆنَندن برى، اوتورومدان اؤنجه.

6. "باشقا، سئوایى، علاوه، اؤترۆ" قوشمالار ایله مۆختلیف نیطق حیصه‌لریندن سبب، فرقلنمه، خصوصیت معناسى وئرن سؤزلر دۆزه‌لدر: بوندان باشقا، سندن سئوایى.

7. ساى، صیفت، و ... کیمى سؤزلردن حرکت طرزى ظرفى یارادیر: بیردن، اوجادان.

8. بو حال شکیلچی‌سی بعضا ایستیثنالیق مضمونو داشی‌ییر: ال الدن اۆستۆن‌دۆر. سندن ده بؤیۆگۆ واردیر.

9. بو حال شکیلچی‌سی بعضا یییه‌لیک حال شکیلچی‌سینه چئوریله بیلر: اوشاقلاردان ایکیسى= اوشاقلارین ایکیسى.

10. بو حال شکیلچی‌لرى بعضا مۆرکب مۆقاییسه صیفت‌لرى یارادار: سودان دورو، دیلدن ایتى، آغیلدان کم، گۆلدن تمیز.