"مۆرکب سؤزلر و اونلارین یازیلیشى"
مۆرکب سؤزلر ایکى و یا داها آرتیق ساده سؤزدن عمله گلن سؤزلره دئییلیر: کهلیک‌اوتو = کهلیک + اوتو، ائل گؤلۆ = ائل + گؤلۆ
مرکب سؤزلر بو قایدالارلا عمله گلیر:
1. ایکی و هردن اۆچ سؤزۆن بیرلشمه‌سیندن: شرفخانا، قاراداغ، ال‌اۆز‌یویان، اۆزۆیولا
2. یاخین معنالى ایکى سؤزۆن بیرلشمه‌سیندن: ال- آیاق، قوهوم- قارداش، ائو-ائشیک
3. عئینى سؤزلرین تکراریندان: بیله-بیله، ال-اله
4. ضد معنالى سؤزلرین بیرلشمه‌سیندن: داغ-دره، گئجه-گوندۆز
"دۆزلتمه سؤزلر و سؤزدۆزلدیجى شکیلچی‌لر"
دیلیمیزده سؤزلرین چوخو ساده اولمور، بلکه ساده کؤکلره معین شکیلچی‌لر آرتیرماقلا، یئنى معنالى سؤزلر یارانیر: چیچک + لیک = چیچکلیک ، دوز + لو= دوزلو. بئله سؤزلره دۆزلتمه سؤزلر و بئله شکیلچی‌لره سؤزدۆزلدیجى شکیلچی‌لر دئییلیر. اؤرنک اولاراق:
دۆز (düz): دۆزن/ دۆزگۆن/ دۆزلۆک
دیل (dil): دیلک/ دیلچی/ دیلمانج
گؤز (göz): گؤزلۆک/ گؤزلۆ/ گؤزتچی/ گؤزسۆز
دیلیمیزده دۆزلتمه سؤزلره یئنه ده سؤزدۆزلدیجى شکیلچی‌لر آرتیریب، تزه سؤز دۆزلتمک اولار:
یاز + ى: یازی/ + چی : یازیچی/ + لیق: یازیچی‌لیق
"سؤز ایله اونون ترکیبى"
سؤزلر قورولوش‌لارینا گؤره، اۆچ یئره بؤلۆنۆر:
1. ساده سؤزلر: تکلیکده معناسى اولان و بیر حرف دۆشرسه، معناسینى ایتیرن سؤزلره ساده سؤزلر دئییلیر: آنا، ائو، کیتاب، ...
2. دۆزلتمه سؤزلر: بیر ساده سؤز و سؤزدۆزلدن شکیلچی‌لردن عیبارت اولان سؤزلره، دۆزلتمه سؤزلر دئییلیر: /آتلى = آت + لى/، /وطنداش = وطن + داش/.
3. مرکب سؤزلر: ایکى و یا نئچه کؤکدن دۆزه‌لن سؤزلره مرکب سؤزلر دئییلیر: کوراوغلو = کور + اوغلو، ایستى اوت = ایستى + اوت.
سؤزۆن دَییشیلمه‌ین و مۆستقیل معناسى اولان حیصه‌سینه کؤک دئییلیر. ساده سؤزلر بیر کؤکدن، دۆزلتمه سؤزلر بیر کؤک و سؤزدۆزلدن شکیلچیدن، مرکب سؤزلر ایسه، ایکى و داها آرتیق کؤکدن عیبارت اولور.
سؤزۆن دَییشن و موستقیل ایشلنمه‌ین حیصه‌سینه شکیلچی و یا "اک" دئییلیر.
شکیلچی‌لر ایکی یئره بؤلۆنۆر: 1. سؤزدۆزلدیجى، 2. سؤزدگیشدیریجى.
"وورغو"
بیردن آرتیق هئجاسى اولان سؤزلرى تلفوظ ائله‌ینده هئجالارین هامیسى بیر جۆر دئییلمز، بلکه اونلارین بیرى او بیریلرینه گؤره برک دئییلیر.
سؤزده بیر هئجانین برک دئییلمه‌سینه وورغو دئییلیر.
آذربایجان تۆرکجه‌سینین سؤزلرینین چوخوندا وورغو سؤزۆن سون هئجاسینا دۆشر. آمما دیلیمیزده ائله سؤزلر ده واردیر کى، وورغولارى آخیردا اولماز. مثلا امر فعل‌لرینده وورغو بیرینجى هئجایا دۆشر. بعضا وورغونون غلط دئییلمه‌سى سؤزۆن معناسینین دَییشمه‌سینه سبب اولار: "گلین قوناقلاری قارشیلایاراق، بویورون ایچه‌ری گلین_ دئدى" جۆمله سینده بیرینجى گلین سؤزۆ آددیر، وورغوسو سونوندا اولمالی‌دیر، آنجاق ایکینجى گلین امر فعلی‌دیر، اونا گؤره ده، وورغوسو بیرینجى هئجادا اولمالی‌دیر.
" سؤزلرین سون حرفى"
تۆرکجه‌میزده سؤزلرین چوخو نئجه کى ائشیدیلیر، ائله ده یازیلیر.
1- او سؤزلر کى، سونلارى"ق"، "غ"، "خ" تلفوظ اولور، اگر تک هئجالى اولسالار، "غ" یا "خ" و اگر ایکی یا چوخ هئجالى اولسالار، "ق" شکلینده یازیلار: چوخ، میخ، آغ، داغ، اوشاق، اوتاق، قوناقلیق ...
2- قالین سسلى مصدرلر"ق" و اینجه سسلى مصدرلر "ک" ایله قورتارار: یازماق، آخماق، سئومک، گؤرمک ...
3- سؤزلرین سونونداکى"ق" حرفى ایکى سسلى آراسینا دۆشسه، "ق" حرفینه چئوریلیر: اوشاق >>> اوشاغى، دایاق >>> دایاغى ...
4- ایکى و چوخ هئجالى سؤزلرین سونونداکى "ت" حرفى ایکى سسلى آراسینا دۆشنده، "د" حرفینه چئوریلیر: ایگیت>>> ایگیدی، اونوت >>> اونودور ...
آنجاق، تک هئجالى سؤزلرده "ت" حرفى ایکى سسلى آراسیندا ده‌ییشمز: یات >>> یاتاق، سۆت>>> سۆتۆل. آنجاق "ائت" و "گئت" سؤزلرى ایستیثنا دیر: ائدیر، گئدیر.
5- سؤزلرین سونونداکى"ک" حرفی ایکی سسلی آراسینا دۆشنده "گ-ی"_ا چئوریلیر: چؤرک >>> چؤره‌یى (چؤره‌گی)، امک >>> امه‌یی (امگی).
6- تۆرکجه‌میزده اولان هر بیرسؤزۆن ترکیبینده "ق، خ، غ" سسلریندن بیرى اولسا، او سؤزۆن سسلی‌لرى قالین اولار: قیزیل، آغاج، اوتاق.
7- هر سؤزۆن ترکیبینده"ک، گ" سسلری اولسا، او سؤزۆن سسلی‌لرى اینجه اولار: چؤرک، دؤشک، گلین، گۆن.