یۆز‌ییرمی‌ایکینجی درس

فعل‌لر (51)

فعلی باغلاما

1-    مادان 2:

   بو شکیلچی‌لر فعلین اینکار علامتى "ما-مه" ایله زامان بیلدیرن "دان-دن" شکیلچی‌لریندن دۆزه‌لمیش و اساسا زامان و قسما حال-وضعیت بیلدیریر. بو فعلى باغلامالار جۆمله‌نین اساس فعلیندن قاباق بیر ایشین حتما باش وئرمه‌لى اولدوغونو بیلدیریر:

گلمه‌دن اؤنجه تئلفون ائله. یاغمادان گورولداما. چالمادان اویناییر.

دئمک بونلارین تصدیقى اولماز.

   بو فعلى باغلامالاردا جۆمله  ایچینده ظرف رولو اویناییر: گؤزلنیلمه‌دن هاوا برک توتولدو و یاغیش یاغدى.

   بو فعلى باغلامالار ساده جۆمله‌ده فعلى باغلاما ترکیبى یارادیر و جۆمله‌نین مۆرکب زامان ظرفى اولور. مثلا "هاوا آچیلمادان قاباق یولا حاضیرلاشدیم" جۆمله‌سینده "هاوا آچیلمادان قاباق" سؤزلرى فعلى باغلاما ترکیبى و جۆمله‌نین مۆرکب زامان ظرفیدیر.

2-    میش 4:

   بو فعلى باغلامالار فعلین امر فورماسینا دؤرد چئشیدلى "میش 4" آرتیرماقلا دۆزه‌لیر و زامان و حال-وضعیت بیلدیرن فعلى باغلامالار یارادیر. مثلا: منى قلبا ناراحات ائدن بو سواللارین جوابینى آلمامیش گئدن دئییلم. اؤیرنمه‌میش بورادان گئدن دئییلم.

   بیر چوخ حاللاردا بو فعلى باغلامالاردان سونرا بیر سوال عوضلیگى ایشله‌نر:

گلمیش نه ائده‌جکسن؟ یازمامیش نئجه گؤندره بیلر؟ بیلمیش نه ائده بیلر؟

   بو فعلى باغلامالار "ما-مه" اینکار علامتى ایله ده ایشله‌نه بیلر. بو حالدا بونلار "مادان/مه‌دن" فعلى باغلامالارى معناسینى وئرر و اونلارین بیرى ایله دَییشیله بیلر. مثلا: سینمامیش شاققیلداما. گؤزونله گؤرمه‌میش اینانما. چاى گلمه‌میش چیرمالانما. بو فعلى باغلامالار ساده جۆمله‌ده یا زامان، یا دا حرکت طرزى ظرفى اولور:

مۆعلیمین درسى قورتارمامیش زنگ چالیندى. آى گؤرونمه‌میش صلوات چئویریر (مثل).

   بو فعلى باغلامالار ساده گئنیش جۆمله‌ده فعلى باغلاما ترکیبى یارادار و جۆمله‌نین مۆرکب زامان ظرفلیگى اولار. مثلا: اونلار بیزه گلیب چاتمامیش، بیز یولوموزا داوام ائتدیک. جۆمله‌ده "اونلار بیزه گلیب چاتمامیش" سؤزلرى بیرلیکده جۆمله‌نین مۆرکب زامان ظرفی‌دیر.