یۆزاون‌سککیزینجی درس

فعل‌لر (47)

فعلی باغلاما نئجه یارانیب و نه اۆچۆن  "فعلى باغلاما" آدلانیر؟

   آنا دیلیمیزده فعلى باغلامانین شکیلچی‌لرى اولدوقجا زنگیندیر. فعلى باغلامالار حال-وضعیت، عمومى زامان، حرکت طرزى، سبب ... مضمونلارى بیلدیریر.

موعاصیر دیلیمیزده ایشله‌نن فعلى باغلاما شکیلچی‌لرى:

1-    یب 4 (ییب 4):

   بو شکیلچی‌لرله فعل‌لرین هم تصدیقى، هم ده اینکاریندان فعلى باغلاما دۆزه‌لر و اساسا حال- وضعیت، حرکت طرزى، هردن ده سبب و زامان مضمونلارینى ایفاده ائدر. بو فعلى باغلامالار هم فورم، هم مضمون، هم سینتاکسیس وظیفه، هم ده ایشله‌ملرینه گؤره باشقا شکیلچی‌لرله دۆزه‌لن فعلى باغلامالاردان چوخ اۆستۆن و فرقلی‌دیر. بو فعلى باغلامالار چوخ قدیم تاریخه مالیک اولوب، اولدن هم دانیشیق، هم ده یازى دیلیمیزده "یبانى 4"، "یبان 4" شکیل‌لرینده ایشله‌نمیش‌دیر:

یانینا گلوبنى روانى (ختایى)

ائى جیگر زخمى، آغیز آچما خدنگین گؤروبن. (فضولى)

   بو شکیلچی‌لرله دۆزه‌لن فعلى باغلامالارین سینتاکتیک وظیفه‌لرى ده مۆختلیف‌دیر. باشقا فعلى باغلامالاردان فرقله‌نه‌رک، بونلار مۆستقیل فعل کیمى ایشله‌نیر و نقلى کئچمیش زامانین ایکینجى و اۆچۆنجۆ شخصى اولور. نقلى کئچمیشین بو شکیل‌لرى هم دانیشیق دیلینده، فولکلوردا، هم ده یازیدا چوخ ایشله‌نیر، آنجاق بیرینجى شخص تکده ایشله‌نمز. نقلى کئچمیشین ایکینجى و اۆچۆنجۆ شخصلرینین تک و جمعى شکیلده، تکجه ایندى یوخ، قدیم دؤورلرده ده ایشله‌نمیش‌دیر:

بیداد ایله کؤنلونه ووروب داش. (فضولى)

چنلى بئلدن لاچین گلیب. (کوراوغلو)

   بو فعلى باغلامالار ساده جۆمله‌نین غیر مۆستقیل همجنس خبرى اولور:

آتام بازاردان گلیب، پالتارین دَییشیب، یئرینده اوتوروب چاى ایسته‌دى.

  بو فعلى باغلامالار مۆرکب جۆمله‌لرده مۆستقیل خبر اولا بیلیر:

آتام بازاردان قاییدیب کى، ناهار یئسین.

بو فعلى باغلامالار ساده جۆمله‌نین ظرفى اولور:

ایشلریمى قورتاریب گلرم. (زامان ظرفى)

   بو فعلى باغلامالار ساده جۆمله‌نین مۆستقیل همجنس خبرلرى اولارکن، ایکینجى ایشین باشلانماسیندان اؤنجه بیرینجینین بیتدیگینى بیلدیریر و اساس فعلین شخص و زامانى ایله اوزلاشا بیلیر.

  بو فعلى باغلامالار اؤزلریندن سونرا گلن اساس فعل ایله بیرلیکده مۆرکب خبر اولورلار:

قیش فصلى گلیب چاتدى. اونا اوز توتوب دئدى...

هم فعل، هم ده فعلى باغلامالار اینکار شکلینده اولا بیلر:

او گۆنده‌لیک ایشینى قورتارماییب. (فعل)

او ایشینى قورتارماییب قویوب گئتدى. (فعلى باغلاما)