یۆزاون‌یئدینجی درس

فعل‌لر (46)

   فعلی باغلاما نئجه یارانیب و نه اۆچون "فعلى باغلاما" آدلانیر؟

   "اوشاق مکتبدن گلیب، چانتاسینى یئره قویجاق آناسیندان سو ایسته‌دى" جۆمله‌سینین اصلى بئله اولموشدور: اوشاق مکتبدن گلدى، چانتاسینى یئره قویدو، آناسیندان سو ایسته دى.

   بو مۆرکب بیر جۆمله  دیر. دیلیمیزده اوسلوب جهتدن، بیر جۆمله‌ده اۆچ و یا نئچه خبرین عئینى شکیلده ایفاده‌سینه یول وئریلمز. بونا گؤره ده خالقیمیز بیرینجى جۆمله‌نین خبرینین "دى" شهودى کئچمیش زامانین اۆچۆنجۆ شخص تکى علامتینى آتیب اونون یئرینه "یب" قویاراق اونو زامان و شکیل جهتدن اساس فعله (ایسته‌دى) باغلى ائدیر، یعنى "گلیب" سؤزۆ جۆمله‌نین اساس فعلینه باغلانیر، داها دوغروسو "فعلى باغلاما" اولور.

   ایکینجى جۆمله‌ده‌کى، "قویدو" فعلینده ده شهودى کئچمیشین اۆچۆنجۆ شخص تکین علامتى "دو" تکرار اولماماغا گؤره، دیلین اوسلوبونا موافیق اولماق اۆچۆن  آتیلیر و یئرینه "جاق" شکیلیسى قویولاراق شخص و زامان جهتدن اساس فعله (ایسته‌دى) باغلانیر و بئله‌لیکله ده، جۆمله‌نین اساس فعلینه باغلاناراق "فعلى باغلاما" اولور.

   ایندى سوال بودور کى، عئینى وظیفه‌نى داشییان بو ایکى فعلى باغلامانین علامت‌لرى ندن بیر دئییلدیر؟

   دئییلمه‌لی‌دیر کى، فعلى باغلاما علامتلرى، دئدیییمیز وظیفه‌لردن باشقا، ایشین ایجرا، زامانى، حالى، وضعیتى، شکلى و ... ده بیلدیریر. بو مفهوملارین چئشیدلى اولدوقلارى اۆچۆن  فعلى باغلامالارین دا شکیلچی‌لرى مۆختلیف اولور.

   مثلا یوخاریداکى میثالدا، "گلیب" فعلیندن سونرا گلن "قویجاق" فعلى ساده‌جه آردیجیللیغى گؤستریر.

   بو میثاللاردان گؤرونور کى، "فعلى باغلامالارین" شکیلچی‌لرینین هر بیرى ظاهیرى صرفى خصوصیت داشیماقلا بیرلیکده، هم ده سینتاکتیک گؤره‌و داشیییر.

   بۆتۆن بونلار گؤستریر کى، دیلیمیزده اولان فعلى باغلامالار اساس فعل‌لردن، یعنى شخص و زامان شکیلچی‌سی قبول ائدن فعل‌لردن، مۆستقیل نیطق حیصه‌سی اولان فعل‌لردن یارانیب و جۆمله‌ده‌کى وظیفه‌لرینه گؤره، اساس فعلدن آسیلى اولورلار.