سس-صرف
بو دوشرگه‌ده آذربایجان تورکجه‌سی‌نین سس-صرفی یاییملاناجاق‌دیر.سس-صرف
بو دوشرگه‌ده آذربایجان تورکجه‌سی‌نین سس-صرفی یاییملاناجاق‌دیر.
یۆزاون‌اۆچونجو درس
فعل‌لر (42)
فعلین شرط شکلى
فعلین بو شکلینده بیر ایشین ایجرا اولونماسی آیرى بیر ایشین ایجراسینا باغلى اولور. باشقا سؤزله دئسک، بیر ایشین ایجراسى آیرى بیر ایشین ایجراسینا شرط اولور. شرط شکلینده زامان علامتى اولمور، آنجاق اونلار معمولا گله‌جک زامانى بیلدیرن بیر فعل ایله ایشله‌نر و اونا گؤره ده ساده شکلى گله‌جک مفهومونو داشیییر: اگر گئتسم دئیه‌جه‌یم.
شرط شکلینین علامتى "سا-سه" دیر کى، مۆختلیف فعل‌لرده مۆختلیف یئرلرده ایشله‌نر. بونونلا برابر دیلیمیزده شرط فعل‌لرینین باشیندا "اگر" کلمه سینى ایشله‌تمک اولار. شرط شکلى ایکى جۆر اولار:
1. ساده شرط شکلى: بو شکیلده اؤنجه فعلین کؤکو، سونرا شرط شکیلچی‌سی و سونرا بیتیشن شخص عوضلیک‌لرى گلر: آچ + سا + م = آچسام، قوروساز، آچماسانیز ... شرطین بو شکلینده زامان علامتى اولماسا دا، گله‌جه‌یى بیلدیریر.
2. مۆرکب شرط شکلى: شرطین بو شکلى "ایدى"دن عیبارتدیر کى، اساس شرط شکیلچی‌سی "سا-سه"دن سونرا گلر، اؤزۆ ده هم کامیل، هم ده ایختیصارلا یازیلار و کئچمیش زامانى بیلدیرر: آچ + سا + ایدى + م = آچسایدیم، وورسایدینیز، ...
اینکارى همان "ما-مه" دیر کى، کؤکدن سونرا گلر: آچماسایدیم، گؤرمه‌سه‌یدینیز. .. بو شرط فورمو حئکایه مضمونو یارادیر.
مۆرکب شرطین ایکینجى فورمو "ایمیش" کؤمکچى فعلیله دۆزه‌لر کى، هم شرط، هم ریوایت (غیر شهودیلیک) هم ده کئچمیش زامانى بیلدیریر. بو شکیلده ده شرط علامتى "سا-سه"، واسیطه‌سیز کؤکه قوشولار، اؤزۆ ده هم تام، هم ده قیسا شکیلده ایشله‌نر:
یاز +سا+ ایمیش+ م= یازسایمیشام،
قالا +سا+ ایمیش+ لر =قالاسایمیشلار.
بو دئدیکلریمیزدن نتیجه چیخارداراق بئله دئیه بیلریک کى:
1- "سا-سه" شکیلچی‌لرى گلن و "ایدى-ایمیش" کؤمکچى فعل‌لرى اولمایان فعل‌لر، قورولوشجا شرطین ساده‌سى اولار و زامانجا (باشقا زامان شکیلچی‌لرى اولماسا) گله‌جه‌یى بیلدیرر.
2- "سا-سه" شکیلچی‌سیندن سونرا "ایدى" کؤمکچى فعلى گلسه، فعل قورولوشجا شرط فورمونون مۆرکبى، مضمونجا ایسه شرطین حئکایه‌سى، زامانجا کئچمیش حئساب ائدیلیر.
3- "سا-سه" شکیلچی‌سیندن سونرا "ایمیش" کؤمکچى فعلى گلسه، فعل قورولوشجا شرط فورمونون مۆرکبى، مضمونجا ریوایتى، زامان اعتیباریله کئچمیش زامان حئساب اولور.
4- "سا-سه" کؤمکچى فعلى ایسیم‌لره قوشولاراق ایسمى جۆمله‌لرده شرط بیلدیرر:
باهارسا دا، بیزده قیشدیر، سویوقدور.
قار-یاغیش سا، قیشا چاتاریق.