یۆزایکینجی درس

فعل‌لر (31)

"خبر فورماسینین ایکى نوعو"

   مۆرکب خبرلرین "ایدی" و "ایمیش" کؤمکچى فعل‌لرى، باشقا زامانلارى کئچمیشه باغلادیغى اۆچۆن ، زامان شکیلچی‌لریندن سونرا گلیر.

   "ایدی" و "ایمیش" کؤمکچى فعل‌لری اکثر فعل نوعلاریندان مۆرکب فعل یارادار، آنجاق بونلار یالنیز "شهودى" زامانا قوشولا بیلمزلر. اونا گؤره کى، بو فعلده اولان قطعی‌لیک و شاهیدلیک خصوصیتى سبب اولور کى، بو کؤمکچى حئکایه و نقل بیلدیرن فعل‌لر اونلارا تأثیر ائده بیلمه‌سین. بو کؤمکچى فعل‌لر "شهودى" کئچمیشدن باشقا قالان خبر فورمالارینا آرتیریلیب و اونلارین مضمونوندا آشاغیداکى دَییشیک‌لیک‌لرى عمله گتیرر.

"ایدى"؛ بو کؤمکچى فعل "نقلى" خبر فورماسیلا ایشله‌ننده:

1. شاهیدلیک مضمونونو بیلدیریر، بیر صورتده کى، بو کئچمیش زامان ریوایت مضمونونا مالیک اولار.

2. ایشین ایجراسینین نیسبتا اوزاق کئچمیشه عایید اولدوغونو بیلدیریر.

3. ایشین کئچمیشده ایجرا اولونوب بیتدیگینى و سونرادان همن ایش باره‌ده دانیشیلدیغینى بیلدیریر.

مثلا: یازمیشدیم/ یازمیش ایدیم، یازمیشدیلار/ یازمیش ایدیلر.

   "ایمیش": کؤمکچى فعلى "نقلى" کئچمیشله ایشله‌ندیکده فعل اوزاق کئچمیشى بیلدیریر، آنجاق غیر شهودى شکیلده، یعنى خبر وئرن نه ایشین ایجراسینى گؤرموش، نه شاهیدى اولموش و نه ده اؤزگه‌دن ائشیتمیش‌دیر، بلکه الده ائتدیگى معلوماتلاردان، حادیثه‌لرین اینکیشافى و گئدیشیندن بو معلوماتى الده ائدیب، اونون باره‌سینده معلومات وئریر: گلمیش ایمیشم، گلمیش ایمیشلر.

   "ایدى" و یا اونون ایختیصارى "دى" کؤمکچى فعل ایله دۆزه‌لن مۆرکب خبر فورمالاریندا شهودیلیک، حئکایت، هم ده داواملی‌لیق مضمونو واردیرسا، "ایمیش" و یا اونون ایختیصارى "میش" کؤمکچى فعل‌لریله دۆزه‌لن مۆرکب خبر فورمالاریندا اساسا ریوایت و غیر شهودیلیک مضمونلارى وار.