سس-صرف
بو دوشرگه‌ده آذربایجان تورکجه‌سی‌نین سس-صرفی یاییملاناجاق‌دیر.سس-صرف
بو دوشرگه‌ده آذربایجان تورکجه‌سی‌نین سس-صرفی یاییملاناجاق‌دیر.
یۆزبیرینجی درس
فعل‌لر (30)
"خبر فورماسینین ایکى نوعو"
خبر فورماسینین هم مضمون، هم ده شکلى ایکى جۆر اولور، یعنى خبر فورماسینین فعل‌لرى یا کئچن درسلرده گؤردویوموز فورمالار کیمى ساده اولور و یا آشاغیدا گؤره‌جه‌ییمیز کیمى مۆرکب.
خبرین ساده فورماسی: "کؤک + زامان شکیلچی‌سی + شخص سونلوقلارى"-ندان عیبارتدیر، اونون مۆرکب فورماسیندا بونلاردان علاوه بیر ده "ایدى" و یا "ایمیش" کؤمکچى فعل‌لرى اولور: "کؤک + زامان شکیلچی‌سی + کؤمکچى فعل + شخص سونلوغو".
"ایدى" و "ایمیش" کؤمکچى فعل‌لرى هاردان اورتایا گلمیشدیر؟
بو کؤمکچى فعل‌لر قدیم زامانلار دیلیمیزده اولموش و ایندى ایشله‌نمه‌ین "ایمک" مصدریندن قالمادیر. "ایدى" همین فعلین کؤکو ایله "شهودى کئچمیشین" اۆچۆنجۆ شخص تکینین علامتى "دى"دن یارانمیشدیر. "ایمیش" ایسه یئنه همن فعلین کؤکو و "نقلى" کئچمیشین اۆچۆنجۆ شخص تکینین علامتی "میش"-دن یارانمیش دیر.
همن "ایمک" مصدرینین کؤکوندن دیلیمیزده بو ایکى کؤمکچى فعلدن باشقا هم ده "ایسه" و "ایکن" کؤمکچى فعل‌لر دۆزلر.
"ایدى" و "ایمیش" کؤمکچى فعل‌لرى نه تکجه فعل‌لر، بلکه ایسیم‌لر، صیفت‌لر و باشقا نیطق حیصه‌لرى ایله ده ایشله‌نر و کئچمیش زامان آنلامى وئرر:
ایسیم‌لرده: ائلناز ایمیش. ائلناز ایدى...
صیفت‌لرده: یاخشى ایدى. یامان ایمیش...
عوضلیک‌لرده: بو ایدى. اونلار ایمیشلر...
سایلاردا: آز ایدى. آز ایمیش. اۆچ ایمیش ...
ظرف‌لرده: غفلتا ایدى، غفلتا ایمیش. ..
مصدرلرده: یازماق ایدى. یازماق ایمیش. ..
بۆتۆن بو میثاللاردا کئچمیش زامان آنلامى واردیر کى، همن کؤمکچى فعل‌لردن مئیدانا گلمیشدیر. باشقا نیطق حیصه‌لرینده اولدوغو کیمى، بو کؤمکچى فعل‌لر فعل‌لرین ده باشقا زامانلارینى کئچمیش زامانا باغلار. بوندان علاوه همن بو ایکى کؤمکچى فعل "شهودى" و "نقلى" کئچمیش‌لرین ده مضمونلارینى اؤزلرینده داشیییرلار. یعنى "شهودى" کئچمیش ایشین ایجراسیندا شاهیدلیگی و "نقلی" کئچمیش غیر شاهیدلیگى بیلدیریر.
بو سببلره گؤره ده مۆرکب خبر و باشقا مۆرکب فعل فورمالاریندا "ایدى" و "ایمیش" کؤمکچى فعل‌لر ایشله‌ندیکده اونلاردا یالنیز شکیل دئییل، هم ده مضمون دَییشیک‌لیگى عمله گلیر.