سَکسن‌دؤردونجو درس

فعل (13)

فعل‌لرده زامان:

   ایش و یا حرکت زامان خاریجینده اولا بیلمز. فعل زامان‌سیز اولماز. زامان، فعله مخصوصدور. زامان یا کئچمیش، یا ایندى و یا گله‌جک اولا بیلر. زامان ایکى ایش آراسینداکى (ایندی و ایشین ایجرا واختی) زامانى مۆعین‌لشدیریر. بو او دئمکدیر کى، مۆختلیف زامانلار یالنیز ایندیکى زامانلا بیلینر، بونسوز کئچمیش و گله‌جک زامانى تعیین ائتمک اولماز. کچئمیش و یا گله‌جک زامانلار آنجاق ایندیکى زامانا نیسبت کئچمیش و یا گله‌جک ساییلیر.

   دیلیمیزده مۆختلیف زامانلار بیر سیرا شکیلچی‌لر واسیطه‌سیله بلله‌نر کى، فعل‌لرین کؤکلرینه قوشولار. بو شکیلچی‌لر آشاغیداکیلاردان عیبارتدیر:

1. کئچمیش زامان:

   بو زامان ایش و حرکتین کئچمیشده باش وئردیگینى بیلدیریر. کئچمیش زامانین چئشیدلیلیگى باخیمیندان، دیلیمیز دونیانین ان قودرتلى و زنگین دیل‌لریندن بیری‌دیر. عالیملریمیز گؤستریرلر کى، دیلیمیزده ایگیرمى دؤرده قدر مۆختلیف معنالى کئچمیش زامان واردیر. کئچمیش زامانین ان چوخ ایشله‌نن و اؤنملی‌لرى بونلاردیر:

الف) شهودى کئچمیش (ماضى مطلق)

ب) نقلى کئچمیش (ماضى نقلى)

ج) داواملى کئچمیش (ماضى استمرارى)

د) اوزاق کئچمیش (ماضى بعید)

الف) شهودى کئچمیش:

بو کئچمیش زامان، ایشین کئچمیشده باش وئریب قورتاردیغینى بیلدیرر. بورادا خبر وئرن اؤزۆ ایشین ایجراسینین شاهیدى اولموش و ایندى اوندان خبر وئریر.

   اونون شکیلچی‌لرى دؤرد چئشیدلى "دى (di)، دێ (dı)، دو (du)، دۆ (dü)"دن عیبارتدیر کى، فعلین کؤکونه قوشولار: آچدى، گلدى، ووردو، گؤردو. بو کئچمیش زامانین اینکار علامتى، "ما-مه" دیر کى، واسیطه‌سیز فعلین کؤکونه قوشولار: آچمادى.

   آشاغیدا شهودى کئچمیشین صرفى گلیب:

*تصدیق:

من اوخودوم، سن اوخودون، او اوخودو، بیز اوخودوق، سیز اوخودونوز (اوخودوز)، اونلار اوخودولار.

*اینکار:

من اوخومادیم، سن اوخومادین، او اوخومادى، بیز اوخومادیق، سیز اوخومادینیز (اوخومادیز)، اونلار اوخومادیلار.