فعل (10)
قاییدیش نوع
اگر فعلین مضمونو ائله اولا کى، ایشین نتیجهسى ده ایش گؤرهنین اؤزۆنون اۆستۆنه قاییدا، بئله فعللره قاییدیش فعللرى دئییلیر. دئمه لى بو فعللر مجهول فعللرین عکسینه دیر و بو فعللرده تاماملیق اولماز: یویوندو، سئویندى، دئیندى، ...
قاییدیش نوع فعللرى تأثیرلى فعللردن مۆعین شکیلچیلرین واسیطهسیله دۆزهلیب، تأثیرسیز اولور. بو شکیلچیلرین اؤنملیلرى بونلاردیر:
1. ین (in)، ێن (ın)، ون (un)، ۆن (ün):
بو شکیلچیلر مضمونو موناسیب اولان تأثیرلى فعللرین کؤکلرینه آرتیریلیب، قاییدیش فعلى دۆزهلدر: سئودى > سئو+ین+دى=سئویندى، گؤردو > گؤر+ون+دى=گؤروندو، ...
2. یل (il)، ێل (ıl)، ول (ul)، ۆل (ül):
بو شکیلچیلر ده بعضى تأثیرلى فعللردن قاییدیش فعلى یارادار: آچدى > آچ+یل+دى =آچیلدى، ...
گؤردویونوز کیمى قاییدیش نوعو شکیلچیلریله، مجهول نوع فعللرى شکیلچیلرى عئینى دیر. آنجاق بونلارى جۆمله ایچینده بیرى بیریندن سئچمک اولار. جۆملهده ایش گؤرن معلوم اولماسا، فعل مجهول دیر، آمما اگر جۆملهنین فاعیلى بللى اولسا و ایشین نتیجهسى ایش گؤرهنین اۆستۆنه قاییتسا، فعل قاییدیش نوعونداندیر.
میثال اۆچۆن "گۆل بوداغیندان اۆزولدو" جۆملهسینده ایشى گؤرن بللى دئییلدیر، بونا گؤره ده "اۆزولدو" فعلى مجهولدور، آنجاق "اۆرهییم اۆزولدو" جۆملهسینده ایش گؤرن "اۆره ییم" دیر و "اۆزولدو" فعلینین نتیجه سى ده اونون اۆستۆنه قاییدیر، بونا گؤره ده فعل قاییدیش نوعونداندیر.
یوخاریدا دئدیییمیز کیمى، قاییدیش فعللرى یالنیز تأثیرلى فعللردن دۆزهلر، اونا گؤره کى بونلاردا مفعول لازیمدیر کى، فاعیل اونون یئرینى توتسون.
قاییدیش فعللرینین، دئدیییمیز کیمى، مۆستقیل تاماملیغى اولا بیلمز. آنجاق موعاصیر دیلیمیزده، بعضا قاییدیش شکیلچیسی اولان فعللر مۆستقیم تاماملیق ایله ایشلهنیر: آسلان پالتارینى گئییندى. عاریف پالتارینى سویوندو.
بو جۆملهلرده "گئییندى" و "سویوندو" فعللرى شکیلجه قاییدیش فعل دیر، آنجاق مۆستقیم تاماملیغى اولدوغو اۆچۆن تأثیرلى فعل حئساب اولور. بئله فعللر قاییدیش نوعو آدلانا بیلمزلر.