یئتمیش‌دوققوزونجو درس

فعل (8)

تأثیرلى و تأثیرسیز فعل‌لر "لازیم و متعددى":

*تأثیرلى فعل‌لرین نوعلارى:

تأثیرلى فعل‌لرى ایکى دسته‌یه بؤلمک اولار:

الف) ساده و دۆزه‌لتمه  فعل‌لرین بیر قیسمى معلوم نوعدا، هئچ بیر خصوصى علامته مالیک اولمازدان تأثیرلى اولور: گؤر، بیل، آت، دیشله، تمیزله، ایزله، ...

ب) ساده و دۆزه‌لتمه  فعل‌لرین بیر قیسمى معلوم، قاییدیش و قارشیلیق نوعلاردا خصوصى شکیلچی‌لر آلماقلا تأثیرلى اولور: قاچ - قاچیر، یات- یاتیر، ...

   تأثیرسیز فعل‌لرین معلوم نوعونا آشاغیداکى شکیلچی‌لرى آرتیرماقلا تأثیرلى اولار:

1-     "ت": سسلى ایله بیتن تأثیرسیز فعل‌لره "ت" آرتیرماقلا تأثیرلى ائتمک اولار: اوخشا - اوخشات، یاشا - یاشات، ...

   بو "ت" علامتینى "آل- ال" شکیلچی‌لریله دۆزه‌لن تأثیرسیز فعل‌لره آرتیرساق، اونلار دا تأثیرلى اولور: آزال - آزالت، سارال- سارالت، ...

   "لا-له" شکیلچی‌سی ایله دۆزه‌لمیش تأثیرلى فعل‌لرده "ت" آرتیریلسا، یئنه ده، تأثیرلى اولاراق قالیرلار: باشلا - باشلات، ...

2-     آر - أر: سامیتله بیتن تک هئجالى تأثیرسیز فعل‌لره "آر - أر" آرتیردیقدا تأثیرلى فعل‌لر یارانار: چیخ- چیخار، قوپ - قوپار، ...

   بو فعل‌لره "ت" آرتیریلسا دا، فعلین معناسى دَییشمز: چیخارت، قوپارت، ...

3-     یر (ir)، ێر (ır)، ور (ur)، ۆر (ür): صامیتله بیتن بعضى تأثیرسیز فعل‌لره بو شکیلچی‌لرى آرتیرماقلا تأثیرلى فعل‌لر دۆزه‌لیر: قاچ - قاچیر، آش - آشیر، ...

  بو فعل‌لره "ت" آرتیریلسا، معنالاریندا هئچ بیر دَییشیک‌لیک اولماز: قاچیرت، آشیرت، ...

4-     دیر (dir)، دێر (dır)، دور (dur)، دۆر (dür):

   بو شکیلچی‌لر هم خبر علامتى دیر، هم ده فعل‌لرى تأثیرلى حالا سالیر. فعل‌لرى تأثیرلى حالا سالارکن ایکى مسئله‌یه فیکیر وئریلمه‌لی‌دیر:

الف) بو شکیلچی‌لر بۆتۆن تأثیرلى فعل‌لرده تأثیرلى‌لیک درجه سینى آرتیرماقلا فعله ایکینجى بیر غیرمۆستقیم تاماملیق یاراتماقدا قوللوق ائدیر: "بو کیتابى حسنه یازدیر." جۆمله‌سینده تأثیرلى "یاز" فعلى ایکى قات تأثیرلى اولدوغو اۆچۆن  (یازدیر)، جۆمله‌یه غیرمۆستقیم تاماملیق (حسنه) آرتیریلمیش‌دیر.

ب) بو شکیلچی‌لر بۆتۆن تأثیرسیز معلوم، قاییدیش و قارشیلیق‌لى فعل‌لرى، هئچ بیر ایجبار مضمونو ایفاده ائتمه‌دن، تأثیرلى فعل ائدیر.

   تأثیرسیز معلوم فعل‌لر: اسدیر، سولدور، دیندیر، چاشدیر، ...

   تأثیرسیز قاییدیش فعل‌لر: یویوندور، سویوندور، سئویندیر، ...

   تأثیرسیز قارشیلیق‌لى فعل‌لر: باریش- باریشدیر، گؤروشدور، دولاشدیر، ...

5. دار - در: بو شکیلچی‌لر بعضى تأثیرسیز فعل‌لردن تأثیرلى فعل‌لر یارادار: قون- قوندار، دؤن - دؤندر، ...

6. یز (iz)، ێز (ız)، وز (uz)، ۆز (üz): بو شکیلچی‌لر ده بعضا تأثیرلى فعل‌لر یارادار: قالخ- قالخیز، چیم- چیمیزدیر، ...