عوضلیکلر (4)
شخص عوضلیکلری
قاییدیش شخص عوضلیکلری
ب) "بیله" سؤزۆنه نیسبت شکیلچیلرى آرتیرماقلا دۆزهلنلر: بیلهم، بیلهن، بیلهسی، بیلهمیز، بیلهنیز، بیلهلری.
بو عوضلیکلر هئچ واخت بو حالدا ایشلهنمز، بلکه ایسمین چوخ "یؤنلۆک"، "تأثیرلیک" و بعضا ده "یئرلیک" و "چیخیشلیق" حاللاریندا ایشلهنر. آشاغیدا گؤرهجهییمیز کیمى بعضا یییهلیک حالدا دا ایشلهنه بیلر:
*یؤنلۆک حالدا: بیلهمه، بیلهوه، بیلهسینه، بیلهمیزه، بیلهنیزه(بیلهزه)، بیلهلرینه.
*تأثیرلیک حالدا: بیلهمى، بیلهوى، بیلهسینى، بیلهمیزى، بیلهنیزی(بیلهزى)، بیلهلرینى.
"اؤز" سؤزۆ ایله دۆزهلن قاییدیش شخص عوضلیکلرینین عکسینه، "بیله" واسیطهسیله دۆزهلمیش قاییدیش شخص عوضلیکلری هئچ واخت شخص عوضلیکلریله بیرلیکده ایشلهنه بیلمز.
"بیله" سؤزۆ ایله دۆزهلن قاییدیش شخص عوضلیکلرى گونئى آذربایجان و عیراق تورکلرینده ایشلهنیر، بونا گؤره ده قوزئى آذربایجانین قرامئر کیتابلاریندا یازیلمامیشدیر. "اؤز" ایله دۆزهلن قاییدیش عوضلیکلرینده "یییهلیک شخص عوضلیکلرى" اولمادان قاییدیش مضمونو یارانماز، ایکى ضمیرین بیرلیکده ایشلنمهسى ضروریدیر: منیم اؤزۆم، اونلارین اؤزلرى،... .
آنجاق "بیله" ایله دۆزهلن قاییدیش عوضلیکلرینده قاییدیش مفهومو بیر کلمهده وار و باشقا عوضلیک ایستهمیر و بونا گؤره ده: بیلهم= منیم اؤزۆم، بیلن= سنین اؤزۆن، بیلهسى= اونون اؤزۆ، بیلهمیز= بیزیم اؤزۆمۆز، بیلهنیز (بیلهز)= سیزین اؤزۆنۆز، بیلهلرى= اونلارین اؤزلرى دئمکدیر.
"اؤز" سؤزۆ ایله دۆزهلن قاییدیش شخص عوضلیکلرى آدلیق حالدا ایشلهنه بیلر: اؤزۆم دئدیم، اؤزۆن آلدین، ...
آنجاق "بیله" سؤزۆ ایله دۆزهلن قاییدیش شخص عوضلیکلرى، یوخاریدا گؤرستدیییمیز کیمى، آدلیق حالدا ایشلهنه بیلمز و اساسا یؤنلۆک و تأثیرلیک حاللاردا و نادیر حاللاردا یئرلیک و چیخیشلیق حالدا ایشلهنر. یییهلیک حالدا دا ایشلنه بیلر. بو قاییدیش شخص عوضلیکلرینى آشاغیدا حاللاندیریریق:
*آدلیق حال: بیلهم، بیلهن، بیلهسى، بیلهمیز، بیلهنیز (بیلهز)، بیلهلرى.
*یییهلیک حال: بیلهمین، بیلهوین، بیلهسینین، بیلهمیزین، بیلهنیزین (بیلهز)، بیلهلرینین.
*یؤنلۆک حال: بیلهمه، بیلهوه، بیلهسینه، بیلهمیزه، بیلهنیزه (بیلهزه)، بیلهلرینه.
*تأثیرلیک حال: بیلهمى، بیلهوى، بیلهسینى، بیلهمیزى، بیلهنیزى (بیلهزی)، بیلهلرینى.
*یئرلیک حال: بیلهمده، بیلهنده، بیلهسینده،بیلهمیزده، بیلهنیزده (بیلهزده)، بیلهلرینده.
چیخیشلیق حال: بیلهمدن، بیلهندن، بیلهسیندن، بیلهمیزدن، بیلهنیزدن (بیلهزدن)، بیلهلریندن.
بو قاییدیش شخص عوضلیکلرى جمع علامتى آلماز.
بو عوضلیکلر یالنیز "یییهلیک" و "یئرلیک" حالى "کى" شکیلچیسینى قبول ائلهیر: بیلهمینکى، بیلهوینکى، بیلهسینینکى، بیلهمیزینکى، بیلهزینکى (بیلهنیزینکى)، بیلهلرینینکى/ بیلهمدهکى، بیلهندهکى، بیلهسیندهکى، بیلهمیزدهکى، بیلهنیزدهکى، بیلهلریندهکى.
"کى" واسیطهسیله دۆزهلن بو عوضلیکلرین هامیسى جمع علامتى آلار: بیلهمینکیلر، بیلهمیزدهکیلر، ...