سس-صرف
بو دوشرگه‌ده آذربایجان تورکجه‌سی‌نین سس-صرفی یاییملاناجاق‌دیر.سس-صرف
بو دوشرگه‌ده آذربایجان تورکجه‌سی‌نین سس-صرفی یاییملاناجاق‌دیر.
قیرخ‌دؤردۆنجو درس
"صیفت‌لر (6)"
2. دۆزه‌لتمه صیفت‌لر:
فعلى صیفت‌لر:
دیلیمیزده فعل‌لرین کؤکلرینه مۆعین شکیلچی‌لر آرتیرماقلا چوخلو صیفت‌لر دۆزه‌لیر. بو صیفت‌لره "فعلى صیفت‌لر" دئییلیر. فعلى صیفت‌لر آنا دیلیمیزده اولدوقجا. چوخ، زنگین و اؤنملی‌دیر. بو صیفت‌لر یالنیز آذربایجان دیلینه اؤزلدیر و باشقا دیل‌لرده اونلارین سایى، یا چوخ آزدیر و یا اصلا یوخدور.
آذربایجان تۆرکجه‌سینین فعل‌لرى و اونلاردان دۆزه‌لن صیفت‌لر اوقدر چوخ، چئشیدلى و زنگیندیر کى، بو ساحه ده تاریخ بویو باشقا دیل‌لردن فعلى صیفت‌لر آلماغا ائحتیاج اولمامیشدیر.
هر بیر دیلین هر بیر کیچیک قایداسى و شکیلچی‌سی‌نین یارانماسینا نئچه عصیر زامان لازیم‌دیر. فعل‌لریمیزدن فعلى صیفت‌لر عمله گتیرن شکیلچی‌لرین چوخلوغونو نظره آلساق، اونلارین یارانماسینا نئچه مین ایل زامان و واختین کئچمه‌سینى آیدین گؤرمک اولار.
دیلیمیزین فعلى صیفت‌لرینى، اونلارین مۆختلیف جهت‌لرینه گؤره، بئش دسته‌یه بؤلمک اولار:
1. بیرینجى دسته: /ایسمى فاعیل دسته‌سى/
قدیم دیلچیلی‌ییمیزده بو فعلى صیفت‌لره"ایسمى فاعیل" دئییردیلر. بو صیفت‌لر هم معلوم، هم ده مجهول فعل‌لردن دۆزه‌لردى. بو فعلى صیفت‌لرى یارادان سؤزدۆزه‌لدیجى شکیلچی‌لر "آن-أن" دیر، فعلین کؤکۆ سسلى ایله بیتسه "ى" سسى اورتایا گلیر:
معلوم فعل‌لردن:
قانان آدام، یازان مۆعللیم، آنلایان آدام، ایشله‌ین اینسان
مجهول فعل‌لردن:
یازیلان کیتاب، دئییلن سؤز، آنلاشیلان مطلب
فعلین اینکار حالیندان دا همن شکیلچی‌لرله فعلى صیفت‌لر دۆزه‌لر.
معلوم فعل‌لردن:
قانمایان آدام، یازمایان مۆعللیم، سۆرمه‌ین سۆرۆجۆ.
مجهول فعل‌لردن:
یازیلمایان کیتاب، دئییلمه ین سؤز، آنلاشیلمایان مطلب.
گؤستردیییمیز میثاللاردا فعلى صیفت‌لر، اؤزلریندن سونرا گلن ایسیم‌لرى تعیین ائدیر و بونا گؤره ده، بو صیفت‌لره قدیم قرامئرلرده "ایسمى فاعیل" دئییلیر. بو فعلى صیفت‌لر بعضا هر زامانى و اکثرا ایندیکى زامانی بیلدیریر.
بو شکیلچی‌لر یاخین گله‌جک زامانا عایید اولسالار دا، بونلار ایله دۆزه‌لن فعلى صیفت‌لر بۆتۆن زامانلارا عایید اولور.
دئییلمه‌لی‌دیر کى، بو شکیلچی‌لرله دۆزه‌لن فعلى صیفت‌لر ایسته‌نیلن فعلدن دۆزه‌له بیلمز، یعنى شکیلچی‌لرین فعالیت داییره‌سى محدوددور.
* /آجاق، أجک (یاجاق، یه جک)/
بو شکیلچی‌لرى معلوم و مجهول فعل‌لرین هم تصدیق، هم ده اینکارینا آرتیراندا ائله فعلى صیفت‌لر یارانیر کى، هم گله‌جک زامان آنلامى، هم ده بۆتۆن زامانلارا عایید اولان مفهوم تصور اولونور:
معلوم فعل‌لردن: اولاجاق حادیثه، یاشایاجاق گۆنلر.
مجهول فعل‌لردن: آچیلاجاق موزه، گؤرۆله‌جک ایش.
بو شکیلچی‌لر فعلین گله‌جک زامانى و بعضى فعلدن عمله گلمیش ایسیم‌لرین شکیلچی‌سی ایله عئینى‌دیر، یعنى بو شکیلچی‌لرله فعل‌لردن دۆزه‌لن سؤزلر هم فعل (گون گله‌جک)، هم ایسیم (گله‌جک هر زادى آیدینلاشدیراجاق.) هم ده فعلى صیفت (آلیناجاق شئى) اولور.