یئددینجی درس

"آردیجیللیق و یا سسلی‌لرین بیرى بیرینین دالینجا گلمه سی قانونو (توالی قانونو)"

اصیل آذربایجان کلمه‌لریندن سسلی‌لر هر جۆر گلدی، اولماز. اونون معین قانونو و ترتیبی واردیر. بو ترتیبه آردیجیللیق، یا سسلی‌لرین بیرى بیرینین دالینجا گلمه‌سی قانونو و یا توالی قانونو دئییلیر.

توالى قانونو، آهنگ قانونونون طبیعی محصولودور. یعنی اگر آذربایجان تۆرکجه‌سینده کلمه‌نین بیرینجى سسلیسینى بیلسک، آهنگ قانونونون یاردیمیلا، سونراکی هئجالاردا گلن سسلی‌لری ده تعیین ائده بیلریک. دئمک آذربایجان سؤزلرینده سونراکى هئجالارین سسلی‌لرى بیرینجى هئجاداکى سسلى‌یه تابع اولار. دوققوز سسلی‌میزدن اۆچۆ، یعنی (ئ/e/، و°/o/، ؤ/ö/) تۆرکجه‌میزین فقط بیرینجى هئجاسیندا گلر و سونراکی هئجالاردا تکرار اولمازلار.

آردیجیللیق یا توالى جدولى:

1-اول هئجادا گلن سسلی‌لر:

بیرینجی هئجا + سونراکى هئجالار

*ائ/e/ + ای/i/، أ/ə/ : ائشیکده،  بئشینجى

* او°/o/ + او/u/، آ/a/، ا̌ی/ı/: اودونلوق دوندورماچی

* اؤ/ö/+ اۆ/ü/، ای/i/، أ/ə/: اؤلکه لر، تؤکۆلمک

2- هر یئرده گلن سسلی‌لر:

بیرینجى هئجا + سونراکى هئجالار

* آ/a/ + آ/a/، ا̌ی/ı/: آشاغى، آغیز

*أ/ə/ + أ/ə/، ای/i/: گلیردیم،  اکینچی

*ا̌ی/ı/ + آ/a/، ا̌ی/ı/: ایلدیریم، ایشیقلار

* ای/i/ + أ ə ، ای/i/: ایکیمیز،  گیرده

* او/u/ + او/u/، آ/a/، ای'/ı/: اوشاق، توتمالى

*اۆ/ü/ + اۆ/ü/، أ/ ə /، ای/i/: اۆشۆمک، اۆزۆنده

آرتیرمالیییق کى سونراکى هئجالاردا گله بیلن سسلی‌لر، جدولده کی ترتیبله دئییل، هر نه جۆر اولدو، گله بیلر.

آردیجیللیق قانونو اؤیرندیکدن سونرا، کلمه‌لرده بیرینجى سسلی‌نین علامتینى قویماق کیفایت‌دیر و سونراکى سسلی‌لرین علامتینه احتیاج یوخدور.